Otępienie (Demencja): główne fakty

Zastrzeżenie

Czym jest otępienie (demencja)?

Z wiekiem wszyscy stajemy się bardziej roztargnieni i zapominalscy.  Otępienie, często zwane również demencją, różni się jednak od zwykłego roztargnienia.  Jest to schorzenie mózgu, które początkowo objawia się kłopotami z pamięcią, po czym rozwija się i atakuje inne obszary mózgu, powodując:

• trudności w wykonywaniu czynności codziennych
• kłopoty z komunikacją
• zmiany stanu psychicznego, osobowości i procesu podejmowania decyzji.

Z czasem objawy pogarszają się a chory zmuszony jest coraz bardziej polegać na innych.  Demencja najczęściej występuje u ludzi starszych, ale może się również pojawić już nawet u czterdziestolatków.  Mniej więcej co osma osoba po 65. roku życia cierpi na demencję, a w przedziale wiekowym powyżej 80. roku życia otępienie występuje u co piątej osoby.

Co wywołuje otępienie (demencję)?

• Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera jest główną przyczyną otępienia.  Tkanka uszkodzona tą chorobą nawarstwia się w mózgu w formie tzw. ‘blaszek’ lub ‘splątków’, które powodują uwiąd otaczających ich komórek mózgowych.  

Choroba Alzheimera ma również wpływ na substancje chemiczne w mózgu przesyłające informacje z jednej komórki do drugiej, zwłaszcza na acetylocholinę.  Początek i rozwój choroby jest powolny i może trwać nawet kilka lat.  Czasem występuje u kilku osób w rodzinie i ludzie z syndromem Down’a wydają się być bardziej podatni.

Choroba Alzheimera powoduje zwłaszcza zaburzenia pamięci i procesów myślowych.  Szczególną trudność stanowi przyswajanie nowych informacji – wydarzenia z niedalekiej przeszłości, umówione wizyty, wiadomości przekazywane przez telefon, itp.  

Zapomina się ludzi i miejsca, występują trudności w porozumiewaniu się z ludźmi.  Chory często nie może znaleźć właściwego słowa na dany przedmiot lub osobę, co często prowadzi do frustracji i depresji.  Może obwiniać bliskich o chowanie przedmiotów, których po prostu nie może znaleźć.

Cierpiący na chorobę Alzheimera często nie zdają sobie sprawy, że coś jest nie w porządku i złoszczą się, gdy inni próbują pomóc.  Osoby opiekujące się chorymi dostrzegają znaczne zmiany w osobowości i zachowaniu spowodowane chorobą Alzheimera w porównaniu ze stanem sprzed choroby.

• Otępienie typu naczyniowego

W tym typie choroby tętnice doprowadzające krew do mózgu zostają zablokowane, co powoduje drobne udary, podczas których część mózgu pozbawiona tlenu obumiera.  Ta forma choroby występuje częściej u palaczy, diabetyków, osób z wysokim ciśnieniem, lub podwyższonym cholesterolem. 

Niełatwo jest przewidzieć, w jakim tempie choroba będzie postępować.  Często przez wiele miesięcy a nawet lat stan się nie zmienia.  Kiedy rośnie ilość udarów, następuje dalsze pogorszenie. 

Rodzaje objawów występujących u chorego zależą od tego, w której części mózgu rozwija się demencja naczyniowa.  Mogą to być kłopoty z pamięcią, słaba koncentracja, trudności z doborem właściwych słów, huśtawka nastrojowa, depresja.  Niekiedy występują również halucynacje – chory widzi, lub słyszy coś, czego tak naprawdę nie ma.  Czasem pojawiają się również problemy ze zdrowiem fizycznym, np. trudności w chodzeniu lub inkontynencja.

• Otępienie z ciałami Lewy’ego

Objawy występujące w tym typie choroby są podobne do tych występujących w chorobach Alzheimera i Parkinsona.  Natężenie dezorientacji może być różne o różnych porach dnia, często występują również halucynacje dotyczące ludzi i zwierząt, jak również drżenie, napięcie mięśni, trudności w chodzeniu, upadki.

• Otępienie czołowo-skroniowe

Otępienie rozwijające się w części czołowo-skroniowej mózgu częściej prowadzi do zaburzenia osobowości i pamięci.

• Inne przyczyny otępienia (demencji)

Wiele różnych chorób może wywołać zaburzenia pamięci. Depresja czasem prowadzi do ‘pseudo-otępienia’, które jednakże da się wyleczyć środkami przeciwdepresyjnymi lub psychoterapią.  Do chorób fizycznych, które mogą doprowadzić do zaburzeń pamięci zalicza się:

• Zaburzenia funkcji nerek, wątroby lub tarczycy
• Niedobór niektórych witamin (rzadko)
• Infekcje układu oddechowego lub moczowego mogą prowadzić do dezorientacji, ale skutecznie leczy się je antybiotykami
• Rzadko występujące schorzenia, takie jak np. choroba Huntingtona, która wywołuje otępienie u młodych ludzi.

Co to jest łagodne zaburzenie poznawcze?

Kłopoty z pamięcią występują dość powszechnie u ludzi starszych.  Termin ‘łagodne zaburzenie poznawcze’ stosuje się wtedy, gdy problem jest poważniejszy niż wskazywałby na to wiek chorego, ale nie na tyle poważny, aby mówić o otępieniu.  Łagodne zaburzenie poznawcze rozwinie się w otępienie u co dwudziestej osoby, choć w chwili obecnej nie da się jeszcze przewidzieć dokładnie u kogo.

Dostępna pomoc

W przypadku kłopotów z pamięcią należy udać się do lekarza, który wykona prosty test pamięciowy, badanie fizyczne i badania krwi.  W razie potrzeby lekarz pierwszego kontaktu skieruje pacjenta do poradni leczenia zaburzeń pamięci, gdzie przeprowadza się dogłębne  badanie pamięci oraz tomografię mózgu. 

Wymienione poniżej proste działania mogą pomóc w przypadkach problemów z pamięcią:

• Zapisywanie w kalendarzu umówionych wizyt, robienie list
• Czytanie, rozwiązywanie krzyżówek, Sudoku i tym podobne zajęcia pomagają zachować aktywność umysłu
• Regularne ćwiczenia fizyczne (dobre w każdym wieku)
• Zdrowa dieta.  Suplementy z witaminą E jak również miłorząb dwuklapowy (Ginko Bilboa) nie wydają się skuteczne.

Leczenie

Leczenie zależy od rodzaju diagnozy oraz indywidualnego stanu pacjenta. 

Niestety, na wiele z opisanych tu objawów nie ma jeszcze lekarstwa. 

Leki z grupy inhibitorów acetylocholinesterazy mogą spowolnić postęp otępienia w chorobie Alzheimera. Leki te mogą również okazać się pomocne w przypadku halucynacji występujących przy otępieniu z ciałami Lewy’ego.  W otępieniu naczyniowym, niska dawka aspiryny może zapobiec kolejnym udarom, jak również kontrolować wysokie ciśnienie krwi i podwyższony cholesterol.  Zaleca się również rzucenie palenia, zdrową dietę i ćwiczenia fizyczne.

Planowanie na przyszłość

Wszelkie troski i zmartwienia związane z chorobą warto przedyskutować z lekarzem, pielęgniarką zdrowia psychicznego, lub opiekunem społecznym.  Organizacje charytatywne, takie jak np. Stowarzyszenie na rzecz Choroby Alzheimera (Alzheimer’s Society) są doskonałym źródłem informacji.  Pielęgniarka zdrowia psychicznego udzieli informacji na temat przebiegu choroby, stosowanych leków i dostępnej pomocy.  Służby socjalne zajmą się potrzebami natury mieszkaniowej, codziennej pomocy w domu, przysługujących zasiłków socjalnych, itp.  Zaleca się również przygotowanie trwałego pełnomocnictwa zlecającego zaufanej osobie opiekę nad chorym w sytuacji, gdy nie jest on w stanie dalej funkcjonować niezależnie.

Tłumaczenie: Joanna Carroll