Ψυχική ασθένεια μετά τον τοκετό

Mental illness after childbirth

Εισαγωγή 

Οι ιατροί συνήθως προσδιορίζουν αυτή την ομάδα ασθενειών ως «επιλόχειες ψυχώσεις». Ο προσδιορισμός «επιλόχεια» αναφέρεται στις έξι εβδομάδες μετά τον τοκετό και η «ψύχωση» σε μία σοβαρή ψυχική ασθένεια. Οπότε, «επιλόχεια ψύχωση» σημαίνει μία σοβαρή ψυχική ασθένεια, η οποία παρουσιάζεται σε μια γυναίκα αφού αυτή γεννήσει. Συχνά, αυτό προκαλεί έκπληξη, αφού δεν υπάρχει προφανής αιτία για να συμβεί ─ η εγκυμοσύνη δεν ήταν ανεπιθύμητη, ούτε υπήρξαν επιπλοκές, ούτε, συνήθως, το μωρό έχει κάποιο πρόβλημα. 

Η επιλόχεια ψύχωση είναι σπάνια και παρουσιάζεται μόνο μετά από κάθε 1 στις 500 γέννες. Είναι γνωστή εδώ και αιώνες - από την εποχή του Ιπποκράτη. Μία γυναίκα έχει περισσότερες πιθανότητες να υποφέρει από επιλόχεια ψύχωση εάν έχει παρουσιάσει ξανά τέτοιου είδους ασθένεια, ή αν κάποιος στην οικoγένειά της υπέφερε από ψυχική ασθένεια, αρκετά σοβαρή ώστε να χρειάστηκε ψυχιατρική θεραπεία. 

Η επιλόχεια ψύχωση θεωρούνταν παλιά ως μια ειδική ψυχική ασθένεια, διαφορετική από τις άλλες. Ωστόσο, σήμερα αναγνωρίζεται ως μανιοκατάθλιψη ή σχιζοφρένεια, με μια μικρή διαφοροποίηση λόγω της παρουσίας του μωρού.

Τρεις είναι οι κύριες ασθένειες που παρουσιάζονται κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.

Μανία 

Μία μητέρα η οποία πάσχει από μανία είναι γεμάτη ενέργεια και αυτοπεποίθηση, ακόμα κι αν πρόκειται για το πρώτο της μωρό. Δεν ξεκουράζεται, έχει την τάση να μένει ξύπνια όλη τη νύχτα και τρώει λίγο, παρόλο που είναι τόσο ενεργητική και ομιλητική. Έχει επίσης την τάση να παραμελεί το μωρό της επειδή νιώθει ότι έχει τόσα πολλά άλλα πράγματα να κάνει: ψώνια, σχέδια, ανακατάταξη του σπιτιού της και της ζωής της. Αν και είναι ως επί το πλείστον χαρούμενη και ευχάριστη, μπορεί να γίνει πολύ ευέξαπτη αν τα μη-ρεαλιστικά σχέδια και οι παρορμήσεις της ανατραπούν, πράγμα που είναι σχεδόν αναπόφευκτο ότι θα συμβεί.

Κατάθλιψη

Μία μητέρα με βαριά κατάθλιψη παρουσιάζει μια πολύ διαφορετική εικόνα. Είναι πολύ δυστυχισμένη, στα όρια της απελπισίας, έχει λίγη ενέργεια και δεν παίρνει πρωτοβουλίες, αλλά μπορεί να είναι ανήσυχη και νευρική.

Τα αισθήματα ενοχής, ότι είναι κακιά και ανάξια είναι συνηθισμένα, όπως και το αίσθημα ότι οι άλλοι σκέφτονται έτσι γι’ αυτήν. Τρώει πολύ λίγο και δεν κοιμάται καλά, έχει την τάση να ξυπνάει νωρίς το πρωί (συχνά γύρω στις 3 π.μ.) νιώθοντας πολύ άσχημα. Μπορεί επίσης να έχει τάσεις αυτοκτονίας, γεγονός που δεν προκαλεί έκπληξη. Σε σπάνιες περιπτώσεις, κάποιες μητέρες σκοτώνουν το παιδί τους και αυτοκτονούν. Ο νόμος για τη βρεφοκτονία αναγνωρίζει ότι εάν μια μητέρα σκοτώσει το παιδί της μέσα σε διάστημα ενός χρόνου και μιας μέρας μετά τη γέννα, μπορεί να πάσχει από ψυχική ασθένεια.

Σχιζοφρένεια

Η σχιζοφρένεια είναι μια κατάσταση όπου η μητέρα νιώθει ότι βρίσκεται μέσα σε όνειρο και οι σκέψεις και τα συναισθήματά της είναι μπερδεμένα. Μπορεί να πιστεύει πως ό,τι συμβαίνει γύρω της είναι με κάποιον ιδιαίτερο τρόπο συνδεδεμένο με αυτήν.

Μπορεί να ακούει φωνές να της μιλάν για αυτήν και το μωρό της, και να πιστεύει ότι το μωρό της είναι παράξενο, ότι νεράιδες το αντικατέστησαν με το πραγματικό της μωρό, ή ότι είναι ο διάβολος, ή ακόμα και ένας νέος Μεσσίας. Μπορεί να νιώθει ότι την επηρεάζουν άλλοι, οι οποίοι μπορεί να θέλουν το καλό της ή το κακό της. Αυτό το μείγμα μπερδεμένων σκέψεων και παράξενων ιδεών μπορεί να δυσκολεύουν τους άλλους ανθρώπους να καταλάβουν τι λέει.

Μπορεί να παραμελεί το μωρό της, ή να κάνει περίεργα πράγματα με αυτό, ή ακόμα μπορεί να είναι υπερπροστατευτική, να το προστατεύει από ανθρώπους οι οποίοι πιστεύει ότι θέλουν να του κάνουν κακό.

Οι διαφορετικές αυτές μορφές ψυχικής ασθένειας μερικές φορές ενώνονται και γίνονται μία, ή αντικαθιστούν η μία την άλλη - η μανία μπορεί να ακολουθείται από κατάθλιψη, ή η σχιζοφρένεια μπορεί να έχει συμπτώματα μανίας ή κατάθλιψης.

Που οφείλεται αυτή την ασθένεια; 

Η επιλόχεια ψύχωση πιθανότατα οφείλεται στις τεράστιες ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν προς το τέλος της εγκυμοσύνης και στη γέννα.

Ο κίνδυνος εμφάνισης αυτής της ασθένειας είναι μεγαλύτερος καθώς η γυναίκα πλησιάζει προς τη γέννα - ειδικά κατά τις πρώτες ημέρες αφού γεννήσει. Ορισμένες γυναίκες φαίνεται ότι γεννιούνται με την τάση για να παρουσιάσουν επιλόχεια ψύχωση∙ άλλες μπορεί να είναι ευάλωτες λόγω προγενέστερων εμπειριών στη ζωή τους.

Μπορούν να βοηθηθούν τα άτομα που πάσχουν από αυτή την ασθένεια;

Η επιλόχεια ασθένεια αυτού του είδους είναι σοβαρή, αλλά αντιδρά καλά στην κατάλληλη θεραπεία και οι προοπτικές είναι πολύ καλές.

 Το πιο σημαντικό είναι να διαγνωσθεί όσο το δυνατό συντομότερα. Αυτό σημαίνει ότι οι μαιευτήρες, οι παθολόγοι, οι μαίες και οι ιατρικοί επισκέπτες θα πρέπει να είναι ενημερωμένοι για την επιλόχεια ψύχωση και για το πώς να αναγνωρίζουν τα προειδοποιητικά σημάδια όπως σοβαρή αϋπνία, υπερβολική εσωστρέφεια ή ανησυχία.

Όταν μία γυναίκα πρόκειται να γεννήσει, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουν οι ιατροί της εάν αυτή ή κάποιο μέλος της οικογένειάς της έπασχαν από ψυχική ασθένεια στο παρελθόν. Εάν υπάρχει υποψία ότι μπορεί να παρουσιαστεί τέτοια νόσος, θα χρειαστεί να επέμβει ψυχίατρος.

Ποια είναι η θεραπεία;

 Ο ψυχίατρος μεριμνά για την ευημερία της μητέρας, του μωρού και της οικογένειάς της. Το πιθανότερο είναι ότι θα θέλει η μητέρα να λάβει θεραπεία σε νοσοκομείο. Σε μερικά μέρη του ηνωμένου Βασιλείου είναι εφικτή η θεραπεία στο σπίτι, εφόσον βέβαια οι μητέρα δεν είναι πολύ διαταραγμένη, δηλαδή με τάσεις αυτοκτονίας ή παραλογισμού.

Εφόσον αυτό είναι εφικτό, το μωρό θα εισαχθεί στο νοσοκομείο μαζί με τη μητέρα του, ώστε ο δεσμός μεταξύ τους να μη διακοπεί. Μπορεί να εισαχθούν σε ένα από τα λίγα νοσοκομεία της Βρετανίας που έχουν μονάδα για μητέρες και μωρά μαζί, ή αλλιώς, σε μια κανονική πτέρυγα νοσοκομείου με παιδικό σταθμό.

Η φαρμακευτική ή σωματική θεραπεία είναι απαραίτητη στην επιλόχεια ψύχωση. Είναι πολύ σημαντικό να χορηγηθεί όσο το δυνατό γρηγορότερα θεραπεία, ώστε η σχέση μητέρας – μωρού να διακοπεί για όσο το δυνατό λιγότερο χρονικό διάστημα.

Τα αποτελέσματα των ψυχολογικών θεραπειών συνήθως δεν είναι εμφανή για αρκετές εβδομάδες, ή πιο συχνά μήνες, ενώ οι φαρμακευτικές και οι σωματικές θεραπείες δρουν μέσα σε μερικές ημέρες η εβδομάδες.

Τα συνήθη φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι τα αντικαταθλιπτικά και τα αντιψυχωτικά. Η μόνη σωματική θεραπεία είναι η ηλεκτροσπασμωδική θεραπεία (ECT), η οποία, αν και ακούγεται τρομακτική είναι πολύ αποτελεσματική για την κατάθλιψη βαριάς μορφής και μπορεί ν’ αποδειχθεί σωτήρια.

Δεν είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν οι ορμόνες ως θεραπευτική αγωγή, αφού ακόμα δεν είναι γνωστό το πώς λειτουργούν οι ορμονικές αλλαγές. Ωστόσο, οι ορμόνες μπορεί να βοηθήσουν στο να αποτραπεί ένα δεύτερο επεισόδιο επιλόχειας ψύχωσης.

Ο θηλασμός αποτελεί ισχυρό δεσμό μεταξύ μητέρας και παιδιού, οπότε τα φάρμακα που διαχέονται στο μητρικό γάλα θα πρέπει να αποφεύγονται. Ευτυχώς, τα αντικαταθλιπτικά διαχέονται στο γάλα σε τόσο μικρές ποσότητες που δεν χρειάζεται να διακοπεί αυτός ο τρόπος ταΐσματος και η ηλεκτροσπασμοθεραπεία δεν εμποδίζει καθόλου σε αυτό.

Ωστόσο, το ανθρακικό λίθιο που αποτελεί την πιο αποτελεσματική θεραπεία για τη μανιοκατάθλιψη, όντως διαχέεται στο  μητρικό γάλα, οπότε, εάν χρειαστεί, θα πρέπει το μωρό να πίνει από μπιμπερό.  

Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι άλλοι;

Μία σοβαρή ψυχική ασθένεια όπως η επιλόχεια ψύχωση αποτελεί τεράστιο μειονέκτημα για μια νέα μητέρα. Είναι σημαντικό να έχει βοήθεια όταν κάνει πράγματα για το μωρό της όπως για παράδειγμα όταν το ταίζει, το πλένει, αλλάζει τις πάνες του, ή απλώς παίζει μαζί του.

Οι ψυχίατροι θα κάνουν το καλύτερο δυνατό για να βοηθήσουν τη σχέση μητέρας και μωρού, περιορίζοντας συγχρόνως τον κίνδυνο βίας ή αμέλειας.

Υπάρχουν επίσης γκρουπ εθελοντών όπως ο σύλλογος για την Επιλόχεια Ασθένεια (Association for Post Natal Illness), τα μέλη του οποίου είναι γυναίκες που έχουν ξεπεράσει την επιλόχεια ψύχωση ή την επιλόχεια κατάθλιψη, και είναι έτοιμες να κάνουν φιλίες και να στηρίξουν άλλες γυναίκες που πάσχουν.

Πόσο πιθανό είναι να παρουσιαστεί ξανά η ασθένεια;

Οι πιθανότητες επανεμφάνισης της επιλόχειας ψύχωσης είναι τουλάχιστον 1 στις 5 – πιθανόν ακόμα μεγαλύτερες στην περίπτωση της μανιοκατάθλιψης. Εάν μια γυναίκα η οποία έπασχε από ασθένεια τέτοιου είδους κάνει δεύτερο μωρό, χρειάζεται προσεκτική παρακολούθηση, ιδιαίτερα τις πρώτες μέρες μετά τη γέννα. Εάν υπάρχουν σημάδια επανεμφάνισης της ασθένειας μπορεί να δοθεί θεραπεία κατευθείαν. Πάντως, οι μισές από τις γυναίκες που παθαίνουν επιλόχεια ψύχωση δεν παρουσιάζουν ξανά ψυχική ασθένεια.