Travmatik bir olayla başa çıkma

Below is a Turkish translation of our information resource on coping after a traumatic event. You can also read our other translations.

Travmatik olay nedir?

Birçok insan hayatları boyunca travmatik olaylar yaşayacaktır. İngiltere'deki yetişkinlerin yaklaşık üçte biri, yaşamları boyunca en az bir travmatik olay yaşadıklarını bildirmektedir.

Travmatik olaylar şunları içerebilir:

• Birinin öldüğünü görmek veya kendisinin öleceğini düşünmek,
• ciddi şekilde yaralanmak ya da
• cinsel şiddete uğramak

İnsanlar aşağıdaki yollardan biriyle travmatik olaylara maruz kalabilir:

• Direkt olarak: onların başına gelmiştir
• Tanık olmak: başka birinin başına geldiğini görmüşlerdir
• Öğrenmek: çok yakın oldukları birinin başına geldiğini öğrenmişlerdir
• Tekrarlanan maruz kalma: kendileri veya diğer insanları etkileyen tekrarlanan travmatik olaylara defalarca maruz kalmışlardır. Ayrıca elektronik mecra, televizyon, filmler ya da iş ortamındaki resimler aracılığıyla travmatik olaylara maruz kalan bazı kişilerin de ruh sağlığı sorunları yaşayabileceğini de biliyoruz.

Tipik travmatik olaylar şunları içerebilir:

• Şiddet içeren bir ölüme tanık olmak
• Ciddi kazalar, örn. araba kazası
• Fiziksel ya da cinsel saldırı
• Ciddi sağlık sorunları veya yoğun bakımda olmak
• Komplike doğum deneyimleri
• Hayatı tehdit eden bir hastalık teşhisi konması
• Savaş ve çatışma
• Terör saldırıları
• Doğal ya da beşeri felaketler, örn. tsunamiler ya da yangınlar

Burada ele alınmayan ancak travmatik hissettirebilecek çok sayıda başka olay olduğu da unutulmamalıdır. Sizin deneyiminizin burada yer almaması, yardım ve destek aramamanız gerektiği anlamına gelmez.

Bazı insanlar, çalışırken travmatik olaylar yaşama olasılıklarının daha yüksek olduğu mesleklere sahiptir. Bu mesleklere aşağıdakiler örnek verilebilir:

• Acil durum çalışanları (örn. polis memurları, itfaiyeciler ya da paramedikler)
• Sosyal hizmet görevlileri
• Yoğun bakım personeli
• Ordu personeli yada savaş bölgesinde çalışan diğer insanlar
  

Travmatik bir olaydan sonra nasıl hissederim?

Travmatik bir olaydan sonra insanlar sıklıkla aşağıdaki durumlardan bazılarını deneyimler:

• Anılar, rüyalar ve geçmişe dönüşler: Olayla ilgili rahatsız edici anılarınız, rüyalarınız veya kabuslarınız olabilir. Ayrıca olay tekrar yaşanıyormuş gibi bir deneyim yaşayabilirsiniz (buna geçmişe dönüş denir).
• Olay hatırlatıldığında üzgün hissetmek: Olayın gerçekleştiği yerin yakınındayken veya size olayı hatırlatan bir ortamdayken özellikle üzgün hissedebilirsiniz.
• Duygu ve durumlardan kaçmak: Olayla ilişkili anılardan, düşüncelerden, duygulardan, şeylerden, insanlardan ve yerlerden kaçınabilirsiniz.
• Hafıza kaybı: Olayın bazı bölümlerini hatırlayamayabilirsiniz.
• Güç hisler: Bunlar şunları içerebilir:
  • Kendiniz, başkaları veya dünya hakkında olumsuz hissetmek
  • Olanlar için kendinizi ya da başkalarını suçlamak
  • Endişe, korku, sinir, suçluluk ya da utanç gibi olumsuz duygular
  • Başkalarına karşı mutluluk, tatmin veya sevgi hissedememek
• Davranış şeklinizdeki değişiklikler: Bunlar şunları içerebilir:
  • Eskiden keyif aldığınız şeyleri yapmamak ya da onlarla ilgilenmemek
  • Diğer insanlardan kopmuş gibi hissetmek
  • Pervasız veya kendine zarar verici şekilde hareket etmek
  • İnsanlara veya bir şeylere karşı öfkeli ve saldırgan olmak
  • Aşırı tetikte olmak veya “nöbet beklemek”

Bunlar, Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) olan bir kişide görülebilecek semptomların aynısıdır. Ancak, travmatik bir olay yaşayan herkeste TSSB gelişmez. Aslında travmatik bir olay yaşayan çoğu insan, olumsuz etkilerin zamanla ortadan kalktığını fark gözlemler

Bu duyguların geçmesi ne kadar sürer?

Travmatik bir olayı atlatabilmek kurtulmak birkaç gün, haftalar, hatta aylar alabilir.

Kişi bir ay sonra hala biraz sıkıntı yaşıyor olsa da bu duygular yavaş yavaş düzeliyorsa, muhtemelen iyileşecek ve tedaviye ihtiyaç duymayacaktır.

Ancak, bir ay geçmesine rağmen iyileşme göstermeyen veya üç aydan uzun bir süre geçmesine rağmen hala devam eden belirgin bir sıkıntı hali yaşıyorlarsa bu, TSSB geliştiğine dair bir işaret olabilir. 

Travmatik bir olay yaşadıysam ne yapmalıyım?

Travmatik bir olay yaşadıktan sonra yapmaya çalışmanız gereken bazı şeyler şunlardır:

Kendinize zaman verin

Travmatik bir olaydan sonra iyileşmek zaman alabilir. Olanları kabul etmeniz ve bununla yaşamayı öğrenmeniz biraz sürebilir. Biri öldüyse ya da sizin için çok önemli bir şeyi kaybettiyseniz yas tutmaya ihtiyacınız olabilir. Kendinize hemen daha iyi hissetmek için baskı yapmamaya çalışın.

Olay hakkında konuşun

Travmatik bir olaydan sonra, size olayı hatırlatan şeylerden kaçınmak ve olanlar hakkında konuşmaktan kaçınmak isteyebilirsiniz. Ancak araştırmalar, olay ve duygularınız hakkında konuşmanın daha dirençli olmanıza yardımcı olabileceğini göstermektedir. Anılardan ve duygulardan kaçınmanın insanları daha kötü hissettirdiği gösterilmiştir.

Sizinle aynı şeyi yaşamış başka insanlarla konuşun

Sizinle aynı travmatik olayı yaşamış veya benzer deneyimler yaşamış diğer insanlarla konuşmanız size yardımcı olabilir. Ancak insanlar iyileşir ve aynı olaylara farklı şekillerde tepki verir. Kendi iyileşmenizi başka birininkiyle karşılaştırmamaya çalışın. Olaydan etkilenen diğer kişilere destek olabileceğinizi düşünüyorsanız, bu da yardımcı olabilir.

Destek isteyin

Arkadaşlarınızdan, ailenizden veya güvendiğiniz diğer insanlardan destek istemek, travmatik bir olayla başa çıkmanıza yardımcı olabilir. Duygusal destek olmanın yanı sıra, pratik işlerle size yardımcı olabilirler veya sadece "normal" şeyler yaparak sizinle zaman geçirebilirler.

Tek başınıza çok fazla zaman geçirmekten kaçının

Başka insanların yanında olmanın, travmatik bir olaydan sonra zihinsel sağlığınızın kötüleşme olasılığını azalttığı gösterilmiştir. Bu mümkün değilse, yalnız yaşıyorsanız, travmatik bir olaydan sonra ailenizin veya yakın bir arkadaşınızın yanına taşınıp taşınamayacağınıza bakabilirsiniz. Bu mümkün değilse, yakınınızdaki kişilerle daha fazla zaman geçirmeye çalışın ve onlarla telefon veya görüntülü görüşmeler yoluyla iletişimde kalın.

Rutininize bağlı kalın

Zor gelse bile, travmatik olaydan önceki rutininizi elinizden geldiğince sürdürmeye çalışın. Olaydan sonra yeme ve egzersiz alışkanlıklarınızın değiştiğini ve uyumakta zorlandığınızı fark edebilirsiniz. Düzenli olarak yemek yemeye ve egzersiz yapmaya ve yeterince uyumaya çalışın. Daha fazla bilgi için iyi uyumak ile ilgili kaynağımıza göz atın.

Profesyonel yardım almayı düşünün

Bazı insanlar zor zamanlarda aile hekimleriyle konuşmayı faydalı bulabilir. Genel olarak, travmatik bir olaydan sonraki ilk ayda ruh sağlığınız için profesyonel destek almak, doktorunuz bunu semptomlarınızın çok şiddetli olması sebebiyle önermediği sürece yararlı olmaz.

Nasıl hissettiğinizin farkında olun

Travmatik bir olayı takip eden ilk birkaç ay boyunca, zamanla nasıl hissettiğinize dikkat etmek isteyebilirsiniz. İyiye gittiğinizi hissetmiyorsanız ya da daha kötü hissetmeye başladıysanız doktorunuzla konuşmalısınız.

İşvereninizden destek isteyin

Travmatik olayı işinizin bir parçası olarak yaşadıysanız, iş yerinizde size faydalı olacak bir destek sistemi olabilir. Travmatik olayı iş dışında yaşadıysanız, size destek olabilmesi için işvereninizi bilgilendirmek isteyebilirsiniz. Bu, nasıl hissettiğinizin farkında olabilmeleri için onlara neler olduğunu anlatmak kadar basit bir şey bile olabilir. İş yerinde daha fazla travmaya veya yoğun strese maruz kalmamanızı sağlamak veya çalışma saatlerinizi düzenlemek gibi ayarlamalar yapmalarını isteyebilirsiniz. Aşağıda, işverenler için olan bölüme bakabilirsiniz.

Dikkatli olun

Travmatik bir olaydan sonra, insanların kaza geçirme olasılığı daha yüksektir. Evde ve araba sürerken dikkatli olun. Travmatik bir olayın ardından başa çıkmanın bir yolu olarak alkol veya yasa dışı uyuşturucu madde kullanmamaya çalışın. Kısa vadede kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayabilecek olsalar da, uzun vadede iyileşmenize yardımcı olmazlar.

Olaya medya aracılığı ile maruz kalmaktan kaçının

Travmatik bir olay yaşadıktan sonra, sosyal medyada veya haberlerde bununla ilgili bir şeyler izlemek veya okumak cazip gelebilir. Bu durum, özellikle terör saldırıları veya doğal afetler gibi yüksek profilli olaylar için geçerlidir. Ancak, olayla ilgili çok sayıda medyayı izlemekten, dinlemekten veya okumaktan kaçınmak en iyisidir, özellikle de bu sizi üzüyorsa. 

Ne zaman profesyonel yardım almalıyım?

Herkes travmatik deneyimlerle farklı şekilde başa çıkar. Pek çok insan, travmatik bir olaydan sonra aile, arkadaşlar ve iş yerlerinin desteğiyle iyileşebilir.

Travmatik bir olaydan kurtulsanız bile muhtemelen unutmayacaksınız. Bununla ilgili hala olumsuz duygular hissedebilir veya zaman zaman bunu düşünmeyi üzücü bulabilirsiniz. Ancak, bu duygular bunaltıcı olmamalı veya hayattan zevk almanızı engellememelidir.

Aşağıdaki durumlarda doktorunuzdan yardım istemelisiniz:

• Semptomlarınız çok kötüyse ve
• iyileşiyor gibi durmuyorsa

Semptomlarınız çok kötüyse ve olaydan bir ay sonra da hayatınız üzerinde ciddi bir etkiye sahipse, doktorunuzla konuşmalısınız.

Semptomlarınız o kadar kötü değilse ancak üç aydan uzun süredir devam ediyorsa doktorunuzla konuşmalısınız.

Ya Travma Sonrası Stres Bozukluğu gelişirse?

Travmatik bir olay yaşayan önemli bir azınlık, TSSB geliştirecektir. Bu ciddi bir psikolojik rahatsızlıktır.

TSSB yaşayan kişiler başlangıçta daha çok zorlanabilir ve rahatsız edici düşünce ve duyguları kendi başlarına ortadan kalkmaz. Kişinin eski hayatına dönmesi zorlaşabilir.

TSSB semptomları, nedenleri ve tedavileri hakkında daha fazla bilgiyi TSSB kaynağımızda bulabilirsiniz.

Ne gibi profesyonel yardımlar mevcut?

Travmatik bir olay yaşadıysanız ve zorlanmalarınız süreklilik gösteriyorsa, doktorunuz sizi insanların travmalarla başa çıkmalarına yardımcı olma konusunda uzmanlaşmış birine yönlendirebilir.

TSSB tedavisine yardımcı olacak bir dizi farklı tedavi vardır. Bunlara psikoterapi, travma odaklı bilişsel davranışçı terapi (TF-CBT) ve Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşlemleme tedavisi (EMDR) dahildir. Diğer tedavilerin işe yaramadığını fark ettiyseniz antidepresan tedavisi de önerilebilir.

Tüm bu tedaviler hakkında daha fazla bilgiyi TSSB kaynağımızda bulabilirsiniz.

Doktorum başa çıkmama yardımcı olacak ilaçlar yazabilir mi?

Bir travmanın ardından ilaç tedavisi bazen yardımcı olabilir, ancak yine de nasıl olduğunuzu kontrol etmesi için doktorunuzu düzenli olarak görmek önemlidir.

Uyku ilaçları

Travmatik bir olayın ardından uyumakta zorlanıyorsanız, doktorunuz size uyku ilacı verebilir. Bunlar size sadece kısa bir süre için reçete edilir ve kalıcı bir çözüm sunmazlar.

Travmatik bir olaydan sonra TSSB veya depresyon gibi başka bir durum geliştirirseniz, antidepresan gibi başka ilaçlar önerilebilir. TSSB semptomları, nedenleri ve tedavileri hakkında daha fazla bilgiyi TSSB kaynağımızda bulabilirsiniz.

Travmatik olay yaşayan birine nasıl destek olabilirim?

Aşağıdakiler, travmatik bir şey yaşamış birini desteklemeye yardımcı olabilir:

• Yanlarında olun - Onlarla zaman geçirmeyi teklif edin. Sizi görmek istemiyorlarsa, fikirlerini değiştirirlerse yine orada olacağınızı bilmelerini sağlamak yardımcı olabilir. Dırdır etmekten kaçınmanız iyi olur ancak desteğinizi kabul etmeleri için ısrar etmek faydalı olabilir.
• Dinleyin: İstemiyorlarsa paylaşmaları için baskı yapmamaya çalışın. Konuşmak istiyorlarsa, dinlemeye çalışın, sözlerini kesmeyin veya kendi deneyimlerinizi paylaşmayın.
• Genel sorular sorun: Soru sorarsanız, genel sorular sormaya çalışın ve yargılamayın. Örneğin, 'bu konuda başka biriyle konuştun mu?' veya 'Ek destek bulmana yardımcı olabilir miyim?' diye sormak isteyebilirsiniz.
• Pratik yardım sunun: Kendilerine bakmayı ve günlük bir rutini sürdürmeyi çok zor bulabilirler. Temizlik yapmak veya yemek hazırlamak gibi konularda yardım teklif edin.

Şunlardan kaçınmayı denemelisiniz:

• Onlara nasıl hissettiklerini bildiğinizi söylemek: Benzer bir şey yaşamış olsanız bile, her insan aynı durumu farklı deneyimler. Karşılaştırma yapmak yardımcı olmayabilir.
• Onlara hayatta oldukları için şanslı olduklarını söylemek: Travmatik olaylar yaşamış kişiler genellikle kendilerini şanslı hissetmezler. Çoğu zaman, başkaları ölmüşse hayatta oldukları için kendilerini suçlu hissedebilirler.
• Yaşadıklarını minimize etmek: Onları daha iyi hissettirmeye çalışıyor olsanız bile, bunun daha kötüsünün de olabileceğini öne sürmekten kaçının. Bu, insanların yaşadıklarında haklı olmadıkları hissine kapılmalarına neden olabilir.
• Faydalı olmayan önerilerde bulunma: Geçmişte bunların işinize yaradığını görseniz bile önerilerde bulunmaktan kaçının. İnsanlar çok farklıdır ve genellikle sizin önerdiğiniz şeyi çoktan denemiş olabilirler.
  

Nasıl destekleyici bir işveren olabilirim?

Bazen travmatik olaylar insanlar işteyken gerçekleşir. Daha önce de belirtildiği gibi, bazı meslekler insanların travmatik bir olay yaşama olasılığını artırır. Bazı insanlar iş dışında travmatik olaylar yaşarlar, ancak iyileşirken destekleyici bir çalışma ortamı yararlı olacaktır.

Çalışanlarınızdan bir veya birkaç kişi travmatik bir olay yaşadıysa, onları desteklemek için yapabileceğiniz bazı şeyler var:

• Olanlar hakkında konuşmak: Travmatik olay işte yaşandıysa, olay hakkında açıkça konuşmak yardımcı olabilir. Ayrıca çalışanlarınıza, zorlanmaları halinde nereden destek isteyebileceklerini belirtmek de yardımcı olabilir.
• Kontrol edin: Çalışanlarınızla nasıl oldukları hakkında konuşun. Bu sayede ihtiyaç duydukları desteği sağlayıp sağlayamayacağınızı öğrenme ve onlarda herhangi bir değişiklik olup olmadığını fark etme şansınız olur. Birinin iyi durumda olmadığından şüpheleniyorsanız, 'iyiyim' yanıtını kabul etmekten sakının.
• Destekleyici bir atmosfer oluşturun: Ekiplerde olumlu ilişkileri teşvik etmek, işyerinde olumlu bir atmosferi destekleyebilir. Ayrıca personeli çalıştaylara katılmaya veya kendilerine sunulan destek sistemlerinden yararlanmaya teşvik edebilirsiniz.
• Makul düzenlemeler yapın: Çalışanlarınızla konuşarak iş yerinde yapabileceğiniz hangi makul düzenlemelerin onları daha rahat ettirebileceğini öğrenin. Örneğin, esnek çalışma saatleri veya çalışma ortamındaki küçük değişiklikler bu gruba dahildir. Neyin yardımcı olacağını bildiğinizi varsaymak yerine her zaman onlara neye ihtiyaçları olduğunu sorun.

Tüm bu eylemlerin çalışanların refahı üzerinde olumlu bir etkisi olabilir.

Ek kaynaklar

Yararlı web siteleri

• Birleşik Krallık Psikolojik Travma Derneği – burada Travma Sonrası Stres Tepkileri hakkında genel halk ve sağlık uzmanları için yararlı bilgiler içeren çeşitli materyaller bulabilirsiniz.
• Büyük bir olayın ardından stresle başa çıkma broşürü (PDF), NHS
• TSSB: Genel Bakış, NHS – NHS tarafından TSSB hakkında hazırlanmış bilgiler
• Karmaşık TSSB: Genel Bakış, NHS – NHS tarafından karmaşık TSSB hakkında hazırlanmış bilgiler
• TSSB, Mind – Mind hayır kurumu tarafından TSSB ve karmaşık TSSB üzerine toplanmış bilgiler
• Arkadaşlar ve aileniz nasıl yardımcı olabilir? Mind– Buradaki bilgiler, TSSB olan tanıdığınıza nasıl yardımcı olabileceğiniz konusunda fikirler sunar
• Yararlı bağlantılar, Mind – Bu sayfada, TSSB olan kişilere destek sunan diğer hayır kurum ve kuruluşlarının bağlantıları bulunur
• PTSD UK – TSSB farkındalığını artırmaya adanmış bir Birleşik Krallık hayır kurumu

Travmatik bir olay yaşamış insanları destekleyen hayır kurumları

• Cruse Bereavement Care – İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda'daki matemli kişilere destek sunan bir hayır kurumu
• Cruse Bereavement Care Scotland – İskoçya'da matemli kişilerin esenliğini destekleyen bir hayır kurumu

Tecavüz Krizi: Birleşik Krallık'taki insanlara destek sunan üç tecavüz kriz hayır kurumu vardır:

• Tecavüz Krizi- İngiltere ve Galler
• Tecavüz Krizi- İskoçya
• Tecavüz Krizi- Kuzey İrlanda

Mağdur Desteği: Birleşik Krallık'ta suç ve travmatik olayların kurbanı olan insanlara destek sunan üç mağdur yardım derneği vardır:

• Mağdur Desteği- İngiltere ve Galler
• Mağdur Desteği- İskoçya
• Mağdur Desteği- Kuzey İrlanda
  

Katkıda Bulunanlar

Bu bilgi Royal College of Psychiatrists’ Public Engagement Editorial Board (PEEB) tarafından hazırlanmıştır. Yazıldığı esnada mevcut olan en iyi bulguları yansıtmaktadır.

Bu kaynakla ilgili geri bildirimlerini sunma nezaketini gösteren PTSD Birleşik Krallık'a özellikle teşekkür ederiz.

Uzman editör: Profesör Neil Greenberg

Bu kaynak için tam referanslar istek üzerine mevcuttur.

Yayınlanma Tarihi: Kasım 2021

İnceleme tarihi: Kasım 2024

© Royal College of Psychiatrists