Kukosa hamu ya chakula (anorexia) na kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia)

Tunatumaini kuwa taarifa hii itasaidia ikiwa:

• unafikiri mara kwa mara kuhusu uzito wako na mwonekano wa mwili
• unahisi kuwa ulaji wako au lishe yako inaweza kuwa shida
• unajikuta ukitumia njia nyinginezo za kupunguza uzito, kama vile kufanya mazoezi kupita kiasi au kujifanya mgonjwa
• unafikiri kwamba unaweza kukosa hamu ya chakula (anorexia) au kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia)
• watu wengine wana wasiwasi kwamba umepunguza uzito kupita kiasi
• una rafiki au jamaa, mwana au binti ambaye ana tatizo la aina hii.

Haishughuliki na matatizo ya uzito kupita kiasi.

Utangulizi

Sisi sote tuna tabia tofauti za kula. Kuna idadi kubwa ya "mitindo ya kula" ambayo inaweza kuturuhusu kuwa wenye afya. Hata hivyo, kuna baadhi ambayo inaendeshwa na hofu kubwa ya kunenepa na ambayo kwa kweli huharibu afya zetu. Haya yanaitwa "matatizo ya kula" na yanahusisha:

• kula sana
• kula kidogo sana
• kutumia njia zenye madhara kuondoa kalori.

Kwa kweli, 'matatizo yanatokana na kula' kwa kawaida huhusisha mengi zaidi kuliko tabia ya kula, hivyo kwamba watu walioathiriwa nayo huwa na wasiwasi mara kwa mara kuhusu jinsi ya kuepuka kula kalori au jinsi ya 'kuchoma' au jinsi ya kuziondoa. Pia hujikuta wakikagua uzito na mwonekano wao kila wakati, huepuka kujiangalia kwenye vioo au kuwa kwenye picha ili kujihakikishia kuwa uzito wao haujaongezeka.

Kipeperushi hiki kinahusu matatizo mawili ya ulaji - kukosa hamu ya chakula (Anorexia Nervosa) na kuwa na hamu kubwa ya chakula (Bulimia Nervosa). Inaelezea matatizo hayo mawili tofauti, hata hivyo

• dalili za kukosa hamu ya chakula (anorexia) na kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia) mara nyingi huchanganywa
• watu wanaweza pia kuacha kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia) hadi kukosa hamu ya kula (anorexia), au unaweza kuanza na dalili za kukosa hamu ya chakula (anorexia), lakini baadaye ukapata dalili za kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia).

Nani anapata matatizo ya kula?

Wasichana na wanawake wana uwezekano wa mara 10 kuugua ugonjwa wa kukosa hamu ya chakula (anorexia) au kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia) kuliko wavulana na wanaume.

Hata hivyo, matatizo ya kula yanaonekana kuwa ya kawaida zaidi kwa wavulana na wanaume - wana uwezekano mkubwa wa kuendeleza ugonjwa wao kwa kushirikiana na mazoezi ya kupita kiasi na kutaka kuwa na misuli badala ya kuwa wembamba sana.

Ugonjwa wa kukosa hamu ya chakula (Anorexia Nervosa)

Je, ishara ni gani?

Unagundua kuwa wewe:

• una wasiwasi zaidi na zaidi kuhusu uzito wako
• unakula kidogo na kidogo - kuhesabu kalori
• unafanya mazoezi zaidi na zaidi, kuchoma kalori
• Huwezi kujizuia kutaka kupunguza uzito, hata unapokuwa chini ya uzito salama kwa umri na urefu wako
• huvuta sigara zaidi au kutafuna peremende ili kupunguza uzito wako
• huangalia uzito wako, umbo au mwonekano wako kwenye vioo
• hujiondoa katika hali za kijamii ambazo zinaweza kuhusisha kula
• huvaa nguo pana kuficha mwili wa mtu
• upakiaji wa maji kabla ya kupimwa
• kuondoa vikundi fulani vya vyakula na kuona vyakula fulani kama "vizuri" na "vibaya"
• kuepuka nyakati za chakula, hasa shuleni
• kupoteza hamu ya ngono
  • Katika wasichana au wanawake - hedhi ya kila mwezi inakuwa isiyo ya kawaida au hukoma.
  • Kwa wanaume au wavulana - kusimamisha uume na ndoto za mvua huacha, mifuko ya mbegu za kiume(testicles) hupungua.

Baadhi ya watu wanaona kwamba wamekuza matatizo mengine ya kupindukia, kama vile kulazimika kushikamana na taratibu na nyakati ngumu, au pengine hofu ya 'kuchafuliwa', hitaji la kusoma au kufanya kazi wakati wote, au ugumu wa kutumia pesa ipasavyo.

Inaanza lini?

Sasa tunajua kwamba watu wa umri wowote wanaweza kukosa hamu ya chakula (anorexia), lakini kwa kawaida huanza katika miaka ya ujana (utineja). Inaathiri karibu:

• Msichana 1 wa umri wa miaka kumi na tano katika kila wasichana 150
• Mvulana 1 wa miaka kumi na tano katika kila wavulana 1000.

Ni nini huwa kinatokea?

• Unakula kalori chache sana kila siku. Unakula "vitu vyenye afya" - matunda, mboga na saladi - lakini haziupi mwili wako nguvu ya kutosha.
• Unaweza pia kufanya mazoezi, kutumia dawa za kupunguza uzito, au kuvuta sigara zaidi ili kupunguza uzito wako.
• Hutaki kujiruhusu kula, lakini unanunua chakula na kuwapikia watu wengine.
• Bado unapata njaa kama zamani, kwa kweli unaona huwezi kuacha kufikiria juu ya chakula.
• Unakuwa na hofu zaidi ya kuongeza uzito, na kuamua zaidi kuweka uzito wako chini ya kawaida.
• Familia yako inaweza kuwa ya kwanza kuona wembamba wako na kupungua uzito.
• Unaweza kujikuta huna uwezo wa kuwaambia watu wengine kiasi halisi unachokula na uzito unaopunguza.
• Unaweza pia kujifanya mgonjwa ikiwa unakula chochote ambacho hukupanga kujiruhusu, haswa ikiwa utashindwa kudhibiti ulaji wako na kujikuta unakula kupita kiasi. Hata hivyo, hii inajulikana kama ‘kukosa hamu ya chakula (anorexia), aina ndogo ya kula kupita kiasi (binge-purge subtype') badala ya kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia nervosa). Wagonjwa wa kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia nervosa) kwa ufafanuzi wako katika safu ya kawaida ya uzani.

Ugonjwa wa kuwa na hamu kubwa ya chakula (Bulimia Nervosa)

Je, ishara ni gani?

Unagundua kuwa wewe:

• una wasiwasi zaidi na zaidi kuhusu uzito wako
• unakula kupita kiasi (tazama hapa chini)
• unajitapisha na/au kutumia dawa za kulainisha choo (laxatives) au njia zingine za kuondoa kalori
• unapata hedhi isiyo ya kawaida
• kuhisi mchovu
• kuhisi ukiwa na hatia
• unabaki na uzito wa kawaida, licha ya juhudi zako za lishe.

Inaanza lini?

Ugonjwa wa kuwa na hamu kubwa ya chakula (Bulimia Nervosa) mara nyingi huanza katikati ya ujana. Hata hivyo, watu wanaweza kukosa afya kwa miaka kadhaa kabla ya kuhisi wanaweza kuomba msaada. Watu mara nyingi hutafuta msaada wakati maisha yao yanabadilika - kuanza kwa uhusiano mpya au kuishi na watu wengine kwa mara ya kwanza.

Takriban wanawake 4 kati ya 100 wanaugua bulimia (hamu kubwa ya kula) wakati fulani maishani mwao, lakini wanaume wachache.

Ulaji kupita kiasi

• Unavamia friji au kwenda nje na kununua vyakula vingi vya kunenepesha ambavyo kwa kawaida ungeepuka.
• Kisha unakula yote, haraka, kwa kawaida kwa siri.
• Unaweza kupata pakiti za biskuti, masanduku kadhaa ya chokoleti na keki kadhaa kwa saa chache tu.
• Unaweza hata kuchukua chakula cha mtu mwingine, au kuiba dukani, ili kutosheleza tamaa ya kula kupita kiasi.
• Kula kupita kiasi kunaweza kuanza kama mlo uliopangwa, lakini kwa sababu umekuwa ukizuia kile unachokula, unaona kwamba mlo wa kawaida hukushiba na huwezi kuacha kula.
• Baadaye unahisi kujazwa na uvimbe - na labda unajihisi mwenye hatia na huzuni. Unajaribu kuondoa chakula ulichokula kwa kujifanya mgonjwa, au kwa kusafisha na vilainishi vya choo(laxatives). Haipendezi sana na inachosha, lakini unajikuta umenaswa katika utaratibu wa kula kupita kiasi, na kutapika na/au kujisafisha.

Ugonjwa wa Kula Kupita Kiasi

Ikiwa unakabiliwa na ugonjwa huu, utakula na kula sana, lakini hutatapika. 

Inasikitisha sana, na unaweza kuweka uzito mwingi.

Tiba za kisaikolojia zinaweza kukusaidia na daktari wako anaweza kukuelekeza kwenye huduma ya Kuboresha Ufikiaji wa Tiba za Kisaikolojia (IAPT /Improving Access to Psychological Therapies).

Unaweza kupata maelezo zaidi kuhusu matibabu ya ugonjwa huu kwenye tovuti ya NHS Choices.

Kukosa hamu ya chakula (anorexia) na kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia) zinaweza kukuathirije?

Ikiwa hupati kalori za kutosha, unaweza kuwa na:

Dalili za kisaikolojia

• Kulala vibaya.
• Kupata ugumu wa kuzingatia au kufikiria kwa uwazi juu ya kitu chochote isipokuwa chakula au kalori.
• Kujihisi mwenye unyogovu.
• Kupoteza maslahi kwa watu wengine.
• Kuwa mwangalifu sana kuhusu chakula na ulaji (na wakati mwingine mambo mengine kama vile kuosha, kusafisha au unadhifu).

Dalili za kimwili

• kupata shida kula kwa sababu tumbo lako limepungua.
• Kuhisi mchovu, dhaifu na baridi wakati mchakato wa kimetaboliki ya mwili wako unapungua.
• Kuvimbiwa.
• Kuona mabadiliko katika nywele na ngozi yako. Nywele za kichwa za watu wengine huanguka, lakini huota nywele zilizoanguka kwenye sehemu zingine za mwili. Ngozi inakuwa kavu na unaweza kuwa na vidonda vya shinikizo.
• Usikue hadi urefu wako kamili, au upoteze urefu kwa mwonekano 'ulioinama'.
• Pata mifupa laini ambayo huvunjika kwa urahisi.
• Ushindwe kupata mimba.
• Kuharibu ini yako, hasa kama wewe hunywa pombe.
• Katika hali mbaya, unaweza kufa. Ugonjwa wa kukosa hamu ya chakula (Anorexia Nervosa) ina kiwango cha juu zaidi cha kifo cha ugonjwa wowote wa kisaikolojia.

Ikiwa unatapika, unaweza:

• kupoteza enameli kwenye meno yako (huyeyushwa na asidi ya tumbo kwenye matapishi yako)
• kupata uso wenye uvimbe (tezi za mate kwenye mashavu yako huvimba)
• tazama moyo wako ukipiga bila mpangilio - mapigo ya moyo (kutapika kunasumbua usawa wa chumvi kwenye damu yako)
• kujihisi mdhaifu
• kujihisi mchovu kila wakati
• uzoefu wa mabadiliko makubwa ya uzito (tazama hapa chini)
• kuharibu figo zako
• kuwa na kifafa
• kushindwa kupata mimba.

Ikiwa unatumia vilainishi vya choo (laxatives) nyingi, unaweza:

• kuwa na maumivu ya tumbo yasiyokoma
• kuwa na vidole vilivyovimba
• kugundua kuwa huwezi kwenda chooni tena bila kutumia vilainishi vya choo (laxatives) (kutumia vilainishi vya choo (laxatives) wakati wote kunaweza kuharibu misuli ya utumbo wako)
• kuwa na mabadiliko makubwa ya uzito. Unapoteza maji mengi unapoharisha, lakini huchukua yote tena unapokunywa maji baadaye (hakuna kalori zinazopotea kwa kutumia dawa za kulainisha choo (laxatives).

Ni nini husababisha matatizo ya kula?

Hakuna jibu rahisi, lakini maoni haya yote yamependekezwa kama maelezo:

• Jenetiki: Kuna ushahidi mwingi kwamba matatizo ya ulaji hutokea katika familia hata ambapo wagonjwa hawaishi pamoja, na kwamba jeni fulani huwafanya watu kuwa katika hatari zaidi, sio tu kwa matatizo ya kula, lakini kwa hali zinazohusiana.
• Ukosefu wa swichi ya "kuzima": Wengi wetu tunaweza tu kula sana kabla ya mwili wetu kutuambia kwamba ni wakati wa kuanza kula tena. Baadhi ya watu walio na ugonjwa wa kukosa hamu ya chakula (anorexia) wanaweza kukosa "switch" sawa ya mwili na wanaweza kuweka uzito wa miili yao chini kwa hatari kwa muda mrefu.
• Udhibiti: Inaweza kuwa ya kuridhisha sana kwa lishe. Wengi wetu tunajua hisia za kufaulu wakati mizani inatuambia kuwa tumepoteza pauni kadhaa. Ni vizuri kuhisi kwamba tunaweza kujidhibiti kwa njia iliyo wazi na inayoonekana. Huenda uzito wako ndio sehemu pekee ya maisha yako ambayo unahisi una udhibiti wowote.
• Kubalehe: Ugonjwa wa anorexia unaweza kubadilisha baadhi ya mabadiliko ya kimwili ya kuwa mtu mzima - nywele za sehemu za siri na za uso kwa wanaume, matiti na vipindi vya hedhi kwa wanawake. Hii inaweza kusaidia kughairi mahitaji ya uzee, hasa ya ngono.
• Shinikizo la kijamii: Mazingira yetu ya kijamii huathiri sana tabia zetu. Jamii ambazo hazithamini wembamba zina matatizo machache ya ulaji. Maeneo ambayo wembamba huthaminiwa, kama vile shule za baleti, huwa na matatizo zaidi ya ulaji. 'Mtu mwembamba ni mrembo' katika utamaduni wa Magharibi. Runinga, magazeti na majarida yanaonyesha picha za watu walioboreshwa na wembamba bandia. Kwa mtu aliye na sura mbaya ya mwili, ukumbi wa michezo na vilabu vya afya vinaweza pia kuimarisha mtazamo huu. Kwa hivyo, wakati fulani au mwingine, wengi wetu hujaribu kula. Baadhi yetu tunaweza kula sana, lakini kwa mtu ambaye anaweza kuwa katika hatari ya kupata ugonjwa wa kula, hii inaweza kufanya lishe kuwa hatari na mtu anaweza kupata ugonjwa wa anorexia (kukosa hamu ya chakula).
• Familia: Kula ni sehemu muhimu ya maisha yetu pamoja na watu wengine. Kukubali chakula huleta furaha na kukataa chakula mara nyingi kutamfadhaisha mtu. Hii ni kweli hasa ndani ya familia.  Kusema “la” kwa chakula inaweza kuwa njia pekee unayoweza kueleza hisia zako, au kuwa na kauli yoyote katika masuala ya kifamilia.  Mawasiliano ya wazi na uaminifu kati ya mlezi na mgonjwa ni muhimu. Pia ni muhimu kutokuhukumu sana. Kwa upande mwingine, familia zenye upendo mara nyingi hujaribu kukulinda dhidi ya madhara ya tatizo la kiafya linalotokana na ulaji, na hii inaweza kumaanisha kwamba tatizo hilo la kiafya linalotokana na ulaji linaweza kuendelea zaidi.
• Mfadhaiko: Wengi wetu tumekula kwa ajili ya faraja wakati tunapokuwa tumefadhaishwa, au hata tunapojihisi vibaya. Watu wenye bulimia mara nyingi hufadhaishwa, na inaweza kuwa ulevi unaanza hapo kama njia ya kukabiliana na hisia za kukosa furaha. Kwa bahati mbaya, kutapika, na kutumia vilegezi kunaweza kukuacha ukihisi vibaya tu.
• Kujihisi asiye na thamani: Watu wenye ugonjwa wa kukosa hamu ya chakula (anorexia) na walio na hamu kubwa ya chakula (bulimia) mara nyingi hawajithamini sana wao, na kujilinganisha kuwa hawafai kwa watu wengine. Kupoteza uzito kunaweza kuwa njia ya kujaribu kupata hisia ya heshima na kujithamini.
• Mfadhaiko wa kihisia: Sisi sote hukabiliana tofauti mambo mabaya yanapotokea, au maisha yetu yanapobadilika. Kukosa hamu ya chakula (anorexia) na kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia) zimehusishwa na:
  • ugumu wa maisha
  • ukatili wa kingono
  • ugonjwa wa kimwili
  • matukio yanayofadhaisha - kifo au kuvunjika kwa uhusiano
  • matukio muhimu - ndoa au kuhama nyumbani.
• Mzunguko mbaya (vicious circle): Tatizo la afya linalotokana na ulaji linaweza kuendelea hata wakati ambao mkazo wa awali au sababu yake imetoweka. Mara tu tumbo lako linapopungua, unaweza kutojihisi vizuri na kuogopa kula.
• Sababu za kimwili: Baadhi ya madaktari wanafikiri kwamba kunaweza kuwa na sababu ya kimwili ambayo bado hatuielewi.
• Magonjwa na matibabu fulani: Kuna matukio mengi ya kukosa hamu ya chakula (anorexia) kwa watu wanaougua kisukari, Cystic Fibrosis au magonjwa mengine ambapo lishe inapaswa kufuatiliwa na bila matibabu ya kutosha, uzito hupotea. Inaweza kushawishi kupuuza afya yako ili upunguze uzito fulani, na hii ni hatari sana.

Wanaume, watu wenye mahitaji maalumu na watoto wadogo

Je, ni tofauti kwa wanaume?

• Matatizo ya kiafya yanayotokana na ulaji yanaonekana kuwa ya kawaida zaidi kwa wavulana na wanaume.
• Matatizo ya kiafya yanayotokana na ulaji ni ya kawaida zaidi katika kazi zinazohitaji uzito mdogo wa mwili (au mafuta kidogo ya mwili). Kazi hizi hujumuisha kukimbiza farasi, kujenga misuli ya mwili, mieleka, ndondi, densi, kuogelea, mbio na kupiga kasia.
• Inaweza kuwa wanaume sasa wanatafuta msaada wa matatizo ya kiafya yanayotokana na ulaji kuliko kuendelea kuwa kimya kuhusu matatizo hayo.

Watu wenye mahitaji maalumu na watoto wadogo

Shida ya kujifunza, usonji au matatizo mengine ya ukuaji yanaweza kuvuruga ulaji. Kwa mfano, baadhi ya watu wenye usonji wanaweza kutopenda rangi au umbile la vyakula na kukataa kula.

Matatizo ya ulaji ya watoto wadogo yanahusishwa na umbile la chakula, “ulaji wa kuchagua” (picky eating), au kuwa na njaa kuliko kutaka kuwa mwembamba sana. Njia za kusaidia kutatua matatizo haya ziko tofauti na zile za kukosa hamu ya chakula (anorexia) na kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia).

Je, nina tatizo?

Dodoso la ‘SCOFF’ linalotumiwa na madaktari linauliza:

• Unajifanya Mgonjwa kwa sababu hujihisi vizuri kwa kushiba?
• Una wasiwasi kwamba umepoteza Udhibiti wa kiasi unachokula?
• Hivi karibuni umepoteza zaidi ya kilogramu 6 (takribani jiwe Moja) ndani ya miezi mitatu?
• Unaamini kwamba wewe ni Mnene wakati wengine wanasema wewe ni mwembamba?
• Unaweza kusema kwamba Chakula kimetawala maisha yako?

Ikiwa jibu lako ni “ndiyo” kwa maswali haya mawili au zaidi, unaweza kuwa na tatizo la kiafya linalotokana na ulaji.

Ninawezaje kujisaidia?

Wakati mwingine kuwa na hamu kubwa ya chakula (bulimia) inaweza kudhibitiwa kwa kutumia mwongozo wa msaada binafsi wenye maelekezo kutoka kwa daktari.

Kukosa hamu ya chakula (anorexia) mara nyingi huhitaji msaada uliopangwa kutoka kwenye kliniki au daktari. Bado inafaa kupata taarifa nyingi zaidi kadri unavyoweza kuhusu chaguo hizi, ili kwamba uweze kufanya chaguo bora zaidi kwa ajili yako.

Mambo ya Kufanya:

• Kuwa na nyakati za chakula za kawaida – kifungua kinywa, chakula cha mchana, chakula cha jioni. Iwapo uzito wako ni mdogo sana, pata vitafunio asubuhi, mchana na usiku pia.
• Jaribu kufikiri juu ya hatua ndogo unayoweza kuchukua kwa ajili ya njia salama ya ulaji. Iwapo huwezi kula kifungua kinywa, jaribu kukaa mezani kwa dakika chache muda wa kifungua kinywa na unywe bilauri ya maji tu. Wakati utakapokuwa umezoea kufanya hivi, utakuwa na kitu kigogo cha kula, hata nusu ya kipande kilichokatwa cha mkate – lakini fanya hivi kila siku.
• Tunza kumbukumbu ya unachokula, unapokula chakula hicho na mawazo na hisia zako jinsi zilivyokuwa kila siku. Unaweza kutumia utaratibu huu ili kuona kama kuna uhusiano kati ya jinsi unavyojihisi, kile unachofikiria, na jinsi unavyokula.
• Jaribu kuwa wazi kuhusu unachokula au usichokula, kwako mwenyewe na kwa watu wengine. Usiri ni mojawapo ya sababu za kujitenga za matatizo ya kiafya yanayotokana na ulaji.
• Jikumbushe kwamba hupaswi kufanikisha mambo kila siku – wakati mwingine acha kujifunga.
• Jikumbushe kwamba iwapo utapoteza uzito zaidi, utajihisi aliye na wasiwasi zaidi na kufadhaishwa katika kipindi cha muda wa kati, hata kama unaweza kujisikia vizuri kwa muda mfupi.
• Unda orodha mbili – moja ya jambo ambalo tatizo lako la kiafya linalotokana na ulaji limekupa, moja ya ulichopoteza kupitia tatizo hilo. Kitabu cha msaada binafsi kinaweza kukusaidia kwa hili.
• Jaribu kuwa mkarimu kwa mwili wako, usiuadhibu.
• Hakikisha unajua uzito unaofaa kwako, na kwamba unaelewa kwa nini.
• Soma hadithi za uzoefu wa watu wengine juu ya kupona. Unaweza kupata hadithi hizi katika vitabu vya msaada binafsi au kwenye tovuti.
• Fikiria kuhusu kujiunga na kundi la msaada binafsi, kama vile B-eat. Daktari wa kawaida (GP) wako pia anaweza kupendekeza moja.
• Epuka tovuti au mitandao ya kijamii inayokuhimiza kupunguza uzito na kubakia na uzito mdogo wa mwili. Zinakuhimiza kuharibu afya yako, lakini hazitasaidia chochote utakapougua.

Mambo yasiyo ya kufanya:

• Usijipime uzito zaidi ya mara moja kwa wiki.
• Usitumie muda kukagua mwili wako na kujitazama kwenye kioo. Hakuna aliyekamilika. Kadri unavyojitazama kwa muda mrefu, ndivyo unavyoweza kupata kitu usichokipenda. Kukagua mara kwa mara kunaweza kumfanya mtu anayevutia zaidi kukosa furaha na jinsi wanavyoonekana.
• Usijitenge na familia na marafiki. Unaweza kutaka kufanya hivyo kwa sababu wanafikiri wewe ni mwembamba sana, lakini wanaweza kuwa msaada wa maisha.

Na iwapo sitapata msaada au kubadili tabia zangu za ulaji?

Watu wengi wenye tatizo la kiafya linalotokana na ulaji wataishia kupata aina fulani ya matibabu, kwa hiyo kitakachotokea hakiko wazi iwapo hakuna kilichofanyika.

Hata hivyo, inaonekana kama matatizo makubwa ya kiafya yanayotokana na ulaji hayaponi yenyewe tu.

Baadhi ya wagonjwa walio na tatizo la kukosa hamu ya chakula (anorexia) watakufa.

Kufanya mazoezi kwa uzito mdogo ni hatari, hasa iwapo unafanya mazoezi nje ya nyumba kwenye hali ya hewa ya baridi.

Kupata msaada wa kitaalamu wa kukosa hamu ya chakula (anorexia)

Daktari wa kawaida (GP) wako anaweza kukuelekeza kwa mshauri mtaalamu, daktari wa afya ya akili, au mwanasaikolojia.

Unaweza kuchagua daktari wa binafsi, kikundi au kliniki ya msaada binafsi, lakini bado ni salama kumjulisha daktari wako kile kinachoendelea.

Ni vizuri kufanya uchunguzi mzuri wa afya ya kimwili. Tatizo lako la kiafya linalotokana na ulaji linaweza kuwa limesababisha matatizo ya kimwili. Mara chache, unaweza kuwa na hali ya kiafya isiyotambuliwa.

Matibabu yanayofaa zaidi kwako yanaweza kutegemea dalili zako mahususi, umri wako na hali yako.

Hatua za kwanza baada ya kuelekezwa kwa ajili ya kukosa hamu ya chakula (anorexia)

• Daktari wa afya ya akili au mwanasaikolojia kwanza watataka kuzungumza nawe, ili kubaini lini tatizo hilo lilianza na lilivyoendelea. Utapimwa uzito na, kulingana na kiasi cha uzito uliopungua, unaweza kuhitaji uchunguzi wa kimwili na vipimo vya damu. Kwa ruhusa yako, daktari wa afya ya akili ataweza kutaka kuzungumza na familia yako (na labda rafiki) ili kuona taarifa gani wanaweza kupata kuhusiana na tatizo hilo. Iwapo hutaki familia yako ihusike, hata wagonjwa wadogo sana wana haki ya usiri. Hii inaweza kuwa inafaa wakati mwingine kwa sababu ya ukatili au mkazo katika familia.
• Iwapo bado unaishi nyumbani, wazazi wako wanaweza kuwa na kazi ya kukagua chakula kile unachokula, angalau mwanzoni. Hii huhusisha kuhakikisha kwamba unapata chakula mara kwa mara pamoja na wanafamilia wengine, na kwamba unapata kalori za kutosha. Utamuona daktari mara kwa mara, ili kupima uzito wako na kwa msaada.
• Kukabiliana na hili kunaweza kuchosha kwa kila mtu ambaye anahusika, kwa hiyo familia yako inaweza kuhitaji msaada. Hii sio lazima imaanishe kuwa familia nzima inapaswa kuja kwenye vipindi vya matibabu pamoja (ingawa hii inaweza kusaidia kwa watu wadogo). Inamaanisha kwamba familia yako inaweza kupata msaada ili kuelewa na kuzoea tatizo hilo. Hata hivyo, uhusishwaji wa wazazi pamoja na mgonjwa na daktari wa afya ya akili wakati mwingine kunaweza kusaidia kupona.
• Utakuwa na nafasi ya kujadili kitu chochote kinachoweza kuwa kinakufadhaisha - uhusiano, somo, kazi, au changamoto za kujiamini.
• Mwanzoni, labda hutapenda kufikiria kuhusu kurudi kwenye uzito wa kawaida, lakini utataka kujisikia vizuri - na ili ujihisi vizuri, utahitaji kurudi kwenye uzito unaofaa. Utahitaji kujua:
  • uzito wako unaofaa ni upi?
  • kiasi gani cha chakula unahitaji kila siku ili kufikia uzito huo?
  • unawezaje kuhakikisha kwamba hunenepi?
  • unawezaje kuwa na uhakika kwamba unaweza kudhibiti ulaji wako?

Matibabu ya kisaikolojia au ushauri nasaha kwa ajili ya kukosa hamu ya chakula (anorexia)

• Hii huhusisha kuzungumza na daktari, labda kwa saa moja kila wiki, kuhusu mawazo na hisia zako. Inaweza kukusaidia kuelewa jinsi tatizo lilivyoanza, na jinsi unavyoweza kubadili baadhi ya njia unazofikiria na kujisikia kuhusu vitu. Inaweza kuwa inafadhaisha kuzungumza kuhusu mambo fulani, lakini daktari mzuri atakusaidia kufanya hivyo kwa namna ambayo hukusaidia kukabiliana vizuri na ugumu wako. Pia watakusaidia kujithamini zaidi, na kujenga upya thamani yako.
• Matoleo yanayolengwa mahususi ya Tiba ya Utambuzi wa Tabiana Tiba baina ya Watu hutolewa mara nyingi, pindi tu unapopata nafuu ya kunufaika na changamoto za matibabu badala ya kufadhaishwa zaidi nazo. Iwapo una matibabu wakati uzito wako ni mdogo au unashuka, huonekana kwamba msongo wa mawazo unaweza kufanya mambo kuwa mabaya zaidi kuliko kuwa bora.
• Wakati mwingine inaweza kufanywa katika kikundi kidogo cha watu wenye matatizo yanayofanana.
• Wanafamilia wengine wa familia yako wanaweza kujumuishwa kwa ruhusa yako.  Njia iliyotafitiwa zaidi ya tiba ya familia kwa ugonjwa wa kukosa hamu ya chakula (anorexia) inajulikana kama 'Maudsley Model'. Watu wazima walio na wenzi wanaweza kuchukuliwa kama wanandoa. Jamaa na walezi wanaweza pia kuonwa kando kwa vipindi ili kuwasaidia kuelewa kilichokupata, jinsi wanavyoweza kufanya kazi pamoja nawe, na jinsi wanavyoweza kukabiliana na hali hiyo.
• Matibabu ya aina hii yanaweza kudumu kwa miezi au miaka.
• Daktari atapendekeza tu kulazwa hospitalini ikiwa hatua hizi hazifanyi kazi, au ikiwa una uzito mdogo wenye hatari.

Matibabu ya hospitali

Hii pia inahusisha kudhibiti ulaji wako na kuzungumza juu ya matatizo, kwa njia tu iliyosimamiwa na iliyopangwa zaidi.

• Vipimo vya damu vitafanywa ili kuangalia kama una upungufu wa damu au uko katika hatari ya kuambukizwa.
• Uchunguzi wa mara kwa mara wa uzito - ili kuhakikisha kuwa unapata uzito polepole.
• Uchunguzi mwingine wa kimwili unaweza kuhitajika ili kufuatilia uharibifu wowote kwa moyo wako, mapafu na mifupa.

Ushauri na usaidizi wa kula na kufanya mazoezi

• Mtaalamu wa masuala ya lishe anaweza kukutana nawe ili kujadiliana kuhusu ulaji bora - ni kiasi gani unakula na jinsi ya kuhakikisha kuwa unapata virutubishi vyote unavyohitaji ili kuwa na afya njema.
• Huenda ukahitaji virutubisho vya vitamini na madini kwa muda kwani mwili wako unaweza kukosa virutubisho muhimu.
• Unaweza tu kurudi kwenye uzito wa afya kwa kula zaidi na hii inaweza kuwa ngumu sana mwanzoni. Wafanyakazi watakusaidia:
• Kuweka malengo yanayofaa ya kupata uzito
• Kula mara kwa mara
• Kukabiliana na wasiwasi unaohisi
• Daktari wa kawaida (GP) wako ataweza kukuelekeza kwa mwanafiziolojia aliyehitimu ipasavyo ili akushauri juu ya wingi, aina na ukubwa wa mazoezi ambayo yatakuwa ya manufaa kwako.

Dawa ya kukosa hamu ya chakula (anorexia)

Madaktari wakati mwingine huagiza dawa ili kusaidia kupunguza wasiwasi unaopata wakati wa kukabiliana na ugonjwa huo na, haswa, kupunguza 'uvumi' ambao wagonjwa wanaelezea.

Uzoefu mwingi umekuwa na dawa ya Olanzapine, kwani hii ni salama zaidi kwa vijana na kwa watu ambao wana uzito mdogo. Inaweza kuwa na ufanisi zaidi kuliko diazepam na madawa sawa na kuna uwezekano mdogo wa kuwa na tabia.

Kuongeza uzito sio sawa na kupona - lakini huwezi kupona bila kupata uzito. Watu walio na njaa kali kwa kawaida huona ni vigumu kuzingatia au kufikiri vizuri, hasa kuhusu hisia zao.

Matibabu ya lazima kwa kukosa hamu ya chakula (anorexia)

Hii sio kawaida. Inafanywa tu ikiwa mtu amekuwa mgonjwa sana hivi kwamba yeye:

• hawezi kujifanyia maamuzi sahihi
• anahitaji kulindwa kutokana na madhara makubwa.

Katika kukosa hamu ya chakula (anorexia), hii inaweza kutokea ikiwa uzito wako ni mdogo sana kwamba afya yako (au maisha) iko hatarini na kufikiri kwako kumeathiriwa sana na kupoteza uzito.

Matibabu ya kukosa hamu ya chakula (anorexia) yanafaa kwa kiasi gani?

• Zaidi ya nusu ya wanaougua hupona, ingawa kwa wastani watakuwa wagonjwa kwa miaka 6 hadi 7.
• Ahueni kamili inaweza kutokea hata baada ya miaka 20 ya ugonjwa wa kukosa hamu ya chakula (anorexia) kali.
• Uchunguzi uliopita wa watu waliokuwa wagonjwa sana waliolazwa hospitalini umependekeza kuwa mmoja kati ya watano kati ya hawa anaweza kufa. Kwa utunzaji wa kisasa, kiwango cha vifo ni cha chini sana, ikiwa mtu ataendelea kuwasiliana na huduma ya matibabu.
• Maadamu moyo na viungo vingine havijaharibiwa, matatizo mengi ya njaa yanaonekana kuboreka polepole mara mtu anapokula vya kutosha.

Kupata msaada wa kitaalamu kwa hamu kubwa ya kula (bulimia)

Daktari wa kawaida (GP) wako anaweza kukuelekeza kwa mshauri mtaalamu, daktari wa afya ya akili, au mwanasaikolojia.

Unaweza kuchagua daktari wa binafsi, kikundi au kliniki ya msaada binafsi, lakini bado ni salama kumjulisha daktari wako kile kinachoendelea.

Ni vizuri kufanya uchunguzi mzuri wa afya ya kimwili. Tatizo lako la kiafya linalotokana na ulaji linaweza kuwa limesababisha matatizo ya kimwili. Mara chache, unaweza kuwa na hali ya kiafya isiyotambuliwa.

Matibabu ya manufaa zaidi kwako huenda yatategemea dalili zako, umri wako na hali yako.

Tiba ya kisaikolojia kwa ugonjwa wa hamu kubwa ya chakula (bulimia)

Aina mbili za matibabu ya kisaikolojia yameonyeshwa kuwa na ufanisi katika ugonjwa wa kuwa na hamu kubwa ya chakula (Bulimia Nervosa). Zote mbili hutolewa katika vikao vya kila wiki kwa takriban wiki 20.

Tiba ya Tabia ya Utambuzi (Cognitive Behavioural Therapy /CBT)

Hii kawaida hufanywa na mtaalamu wa kibinafsi, na kitabu cha kujisaidia, katika vikao vya kikundi, au kwa kutumia CD Rom.

Tiba ya tabia ya utambuzi (CBT) hukusaidia kuangalia mawazo na hisia zako kwa undani. Huenda ukahitaji kuweka shajara ya tabia zako za ulaji ili kukusaidia kujua ni nini huchochea ulevi wako.

Kisha unaweza kutafuta njia bora za kufikiria, na kushughulikia, hali hizi au hisia. Kama vile matibabu ya ugonjwa wa kukosa hamu ya chakula (anorexia), mtaalamu atakusaidia kupata tena thamani yako mwenyewe kama mtu.

Tiba kati ya watu binafsi (Interpersonal Therapy /IPT)

Hii pia kawaida hufanywa na mtaalamu wa kibinafsi, lakini huzingatia zaidi uhusiano wako na watu wengine. Huenda umepoteza rafiki, mpendwa amefariki au umepitia mabadiliko makubwa katika maisha yako, kama vile kuhama. Itakusaidia kujenga upya mahusiano ya kuunga mkono ambayo yanaweza kukidhi mahitaji yako ya kihisia bora kuliko kula.

Ushauri wa kula ili kusaidia ugonjwa wa hamu kubwa ya chakula (bulimia)

Hii inakusaidia kurudi kwenye ulaji wa kawaida, ili uweze kudumisha uzito wa kutosha bila njaa au kutapika. Mtaalamu wa lishe anaweza kukushauri juu ya kula kwenye afya.

Mwongozo kama vile "Kupata BITE Bora kwa BITE" (tazama marejeleo) unaweza kusaidia.

Dawa ya ugonjwa wa hamu kubwa ya chakula (bulimia)

Hata kama hujafadhaika, viwango vya juu vya dawa ya mfadhaiko kama vile Fluoxetine (Prozac) vinaweza kupunguza kula kupita kiasi.

Hii inaweza kupunguza dalili zako katika wiki 2 hadi 3, na kutoa "kuanza" kwa matibabu ya kisaikolojia. Kwa bahati mbaya, bila msaada wa aina zingine, faida huisha baada ya muda.

Matibabu ya hamu kubwa ya chakula (bulimia) yanafaa kwa kiasi gani?

• Takriban nusu ya watu wanaougua ugonjwa huo hupona, wakipunguza ulafi wao na kukata kwa angalau kiwango cha nusu. Hii sio tiba kamili, lakini itakuruhusu kupata udhibiti fulani wa maisha yako, bila kuingiliwa kidogo na shida ya kula.
• Matokeo ni mabaya zaidi ikiwa pia una matatizo na dawa za kulevya, pombe au kujidhuru.
• CBT na IPT hufanya kazi kwa ufanisi zaidi ya mwaka mmoja, ingawa CBT inaonekana kuanza kufanya kazi mapema kidogo.
• Kuna baadhi ya ushahidi kwamba mchanganyiko wa dawa na matibabu ya kisaikolojia ni bora zaidi kuliko matibabu yenyewe.
• Urejesho kawaida hufanyika polepole kwa miezi michache au miaka mingi.

Taarifa zaidi

Ushauri mtandaoni

B-eat  (zamani Jumuiya ya Matatizo ya Kula): Msaada wa watu wazima: 0845 634 1414; piga nambari ya usaidizi ya vijana (chini ya miaka 25): 0845 634 7650. B-eat ni shirika la kutoa misaada linaloongoza nchini Uingereza linalosaidia mtu yeyote aliyeathiriwa na matatizo ya ulaji au masuala ya chakula, ikiwa ni pamoja na familia na marafiki.

Bodywhys - Chama cha Matatizo ya Kula cha Ireland:  Nambari ya usaidizi: 1890 200 444. Barua pepe:  info@bodywhys.ie

 DWED  (Tovuti ya wagonjwa wa kisukari wenye matatizo ya kula)

Matumaini ya Matatizo ya Kula : Tovuti ya Marekani inayotoa maelezo, chaguo za matibabu ya matatizo ya ulaji, zana na nyenzo za kurejesha uwezo wa kufikia watu wanaosumbuliwa na matatizo ya ulaji, watoa huduma za matibabu na wapendwa wao.

Healthtalk.org  :  ina sehemu inayoangazia vijana wenye matatizo ya ulaji.

Mental Health Ireland
Barua pepe: information@mentalhealthireland.ie. Hutoa msaada kwa wale ambao ni wagonjwa wa akili na kukuza afya chanya ya akili.

NHS 111:  Chaguo za NHS: Piga simu kwa 111 unapohitaji usaidizi wa matibabu haraka lakini sio dharura ya 999. Inapatikana kwa saa 24 kwa siku, siku 365 kwa mwaka, simu ni bila malipo kutoka kwa simu za mezani na simu za rununu.

Rasilimali za CBT za mtandaoni

• Kushinda Ugonjwa wa Hamu Kubwa ya Chakula (Bulimia)

Kusoma zaidi

Kujinasua kutoka kwa anorexia nervosa: mwongozo wa kuishi kwa familia, marafiki na wanaougua na Janet Treasure (Psychology Press).

Anorexia nervosa na bulimia: jinsi ya kusaidia na M. Duker & R. Slade (Open University Press).

Matatizo ya Kula: Mwongozo wa wazazi na Rachel Bryant-Waugh na Brian Lask (Penguin Books).

Kujifunza kwa kuzingatia ujuzi wa kumtunza mpendwa aliye na Ugonjwa wa Kula: Njia Mpya ya Maudsley. Janet Treasure, Grainne Smith na Anna Crane.

Ugonjwa wa kuwa na hamu kubwa ya chakula (Bulimia Nervosa) na kula kupita kiasi: Mwongozo wa kupona na P. J. Cooper na Christopher Fairbairn (Constable na Robinson).

Kushinda ulaji mwingi na Christopher Fairburn (Guildford Press).

Kupata nafuu BITE kwa BITE: Seti ya kujikimu kwa wanaougua bulimia nervosa na matatizo ya kula kupita kiasi na Janet Treasure na Ulrike Schmidt (Hove Psychology Press).

Kukosa hamu ya chakula (Anorexia Nervosa) na Matatizo Yanayohusiana Na Kula (ANRED).

Vidokezo vya kujisaidia: http://www.anred.com/slf_hlp.html

Marejeleo na wahusika

• Agras, W. S.,Walsh, B.T., Fairburn, C. G., et al (2000) A multicentre comparison of cognitive-behavioural therapy and interpersonal psychotherapy for bulimia nervosa. Archives of General Psychiatry, 57, 459-466.
• Bacaltchuk J., Hay P., Trefiglio R. Antidepressants versus psychological treatments and their combination for bulimia nervosa (Cochrane Review). In: The Cochrane Library, Issue 2 2003. Oxford: Update Software.
• Bissada H. et al. Olanzapine in the treatment of low body weight and obsessive thinking in women with anorexia nervosa: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Am J Psychiatry 2008 Jun 16.
• Eisler, I., Dare, C., Russell, G. F. M., et al (1997) Family and individual therapy in anorexia nervosa. Archives of General Psychiatry, 54, 1025-1030.
• Eisler, I., Dare, C., Hodes, M., et al (2000) Family therapy for anorexia nervosa in adolescents: the results of a controlled comparison of two family interventions.
  Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41,727-736.
• Fairburn, C. G., Norman, P.A., Welch, S. L., et al (1995) A prospective study of outcome in bulimia nervosa and the long-term effects of three psychological treatments. Archives of General Psychiatry, 52, 304-312.
• Hay, P. J., & Bacaltchuk, J. (2001) Psychotherapy for bulimia nervosa and bingeing (Cochrane Review) In: The Cochrane Library, Issue 1.
• Lowe, B., Zipfel, S., Buchholz, C., Dupont, Y., Reas, D.L. & Herzog, W. (2001). Long-term outcome of anorexia nervosa in a prospective 21-year follow-up study. Psychological Medicine, 31, 881-890.
• Luck A.J., Morgan J.F., Reid F. et al. (2002) The SCOFF questionnaire and clinical interview for eating disorders in general practice: comparative study. BMJ, 325, 755-756.
• Milos, G., Spindler A., Schnyder, U. & Fairburn, C.G. (2005) Instability of eating disorder diagnoses: prospective study. British Journal of Psychiatry, 187, 573-578.
• NICE: Eating disorders (CG9) Eating Disorders: Core interventions in the treatment and management of anorexia nervosa, bulimia nervosa and related eating disorders (2004).
• Theander, S. (1985) Outcome and prognosis in anorexia nervosa and bulimia. Some results of previous investigations compared with those of a Swedish long-term study. Journal of Psychiatric Research, 19, 493-508.
• Senior R; Barnes J; Emberson J.R. and Golding J. on behalf of the ALSPAC Study Team (2005) Early experiences and their relationship to maternal eating disorder symptoms, both lifetime and during pregnancy. British Journal of Psychiatry, 187, 268-273.

Ilichapishwa: Novemba 2019

Ukaguzi kufanyika: Novemba 2022

© Royal College of Psychiatrists