Ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia

Kipeperushi hiki ni kwa ajili ya mtu yeyote anayetaka kujua zaidi kuhusu ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia (wakati mwingine huitwa ugonjwa wa kubadilika-badilika na kuvurugika kwa hisia). Imeandikwa hasa kwa mtu yeyote ambaye ana ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia, marafiki zao na jamaa.

Kipeperushi hiki kinaelezea:

• Ishara na dalili za ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia.
• Baadhi ya matatizo unayoweza kukutana nayo.
• Baadhi ya njia za kukabiliana.
• Matibabu yanayotegemea uthibitisho.

Ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia ni nini?

Ulikuwa ukiitwa "ugonjwa wa unyogovu na kichaa". Kama vile usemi huo unavyodokeza, unabadilika-badilika sana kihisia. Hizi kwa kawaida huchukua wiki au miezi kadhaa na ni mbali zaidi ya mihemko ya kihisia ambayo wengi wetu hupitia. Zinaweza kuwa:¹

• Kiwango cha chini au 'unyogovu' - Unajisikia chini sana, unyogovu na hata kukata tamaa.
• Kiwango cha juu au 'kichaa' - Unajisikia furaha sana, mwenye msisimko, na kuwa na shughuli kupita kiasi. Unaweza kujenga mawazo makubwa sana, ya kupumbaza kuhusu wewe mwenyewe na uwezo wako.
• Mshtuko wa akili - Hisia zako ni za kiwango cha juu, lakini siyo mbaya sana kama zile za kichaa
• Mchanganyiko - Una mchanganyiko wa kichaa na unyogovu - kwa mfano, unahisi unyogovu, lakini pia una kutotulia na shughuli nyingi za kichaa.

Hali hizi za kihisia zimeelezewa kwa undani zaidi hapa chini.

Ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia ni wa kawaida kadiri gani?

Takriban mtu mmoja kati ya watu wazima 50 atakuwa na ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia wakati fulani maishani mwake. Kwa kawaida huanza kati ya umri wa miaka 15 hadi 25 - na mara chache baada ya umri wa miaka 50¹

Kuna aina zipi za ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia?

Kuna aina zifuatazo ²:

Ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia I

• Umekuwa na angalau kipindi kimoja cha hisia za kiwango cha juu au cha ukichaa, ambacho kimedumu kwa zaidi ya wiki moja - kwa kawaida ni muda mrefu zaidi.
• Huenda ukawa na vipindi vya ukichaa tu, ingawa watu wengi wenye Ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia I pia huwa na vipindi vya unyogovu mkubwa.
• Bila kutibiwa, kipindi cha ukichaa kwa ujumla kitadumu miezi 3 hadi 6.
• Matukio ya unyogovu hudumu zaidi - miezi 6 hadi 12 bila matibabu.

Ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia II

• Una vipindi zaidi ya kimoja cha unyogovu mkubwa, lakini vipindi vidogo tu vya ukichaa - hii inaitwa - ‘hypomania (mshtuko wa akili)’.

Mzunguko wa haraka

• Una matukio manne ya hisia au zaidi katika kipindi cha miezi 12. Hii huathiri karibu mtu 1 kati ya 10 walio na ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia na inaweza kutokea kwa watu wa aina ya kwanza na ya pili.

Cyclothymia (ugonjwa sugu wa akili unaotokana na kubadilika-badilika kwa hisia na unyogovu)

• Mabadiliko hayo ya hisia siyo makali sana kama yale ya watu walio na ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia, lakini yanaweza kuwa marefu zaidi. Baada ya muda, hali hiyo inaweza kusitawi na kuwa ugonjwa kamili wa kubadilika-badilika kwa hisia.

Ni nini husababisha ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia?

‘Sababu za hatari’ sawasawa za kimaumbile zinahusika katika kupelekea ikiwa mtu atapatwa na ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia, unyogovu mkubwa, au ugonjwa wa akili. Pia kuna sababu za hatari za kimazingira, na hizi zinaweza kuingiliana na sababu za hatari za kimaumbile ili kuongeza au kupunguza hatari yako ya kupata hali hizi.

Kwa mfano, unaweza kuwa na sababu za hatari za kimaumbile zinazomaanisha kuwa una uwezekano mkubwa wa kupata ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia. Hata hivyo, ukilelewa au ukiishi katika mazingira yenye utulivu na yanayofaa, hilo linaweza kupunguza hatari ya kupatwa na ugonjwa mbaya wa akili.

Kuwa na mzazi aliye na ugonjwa mbaya wa akili kama vile kubadilika-badilika kwa hisia ni sababu ya hatari kubwa zaidi inayojulikana ya kupata ugonjwa mbaya wa akili wewe mwenyewe. Watoto walio na mzazi ambaye ana ugonjwa mbaya wa akili wana uwezekano wa 1 kati ya 3 wa kupata ugonjwa mbaya wa akili wenyewe.

Unapofikiria sababu zinazoweza kusababisha ugonjwa wa hisia zinazobadilika-badilika, ni muhimu kukumbuka kwamba kuna mambo mengi yanayohusika, na hakuna jambo moja tu linaloweza kusababisha ugonjwa wa hisia zinazobadilika-badilika.³

Ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia huhisije?

Unyogovu / msongo wa mawazo

Sisi sote tunapata hisia za unyogovu mara kwa mara⁴. Inaweza hata kutusaidia kutambua na kushughulikia matatizo katika maisha yetu. Hata hivyo, katika unyogovu mkubwa au unyogovu wa hisia kubadilika-badilika, hisia hizi huwa kali zaidi^{5 6}. Hizo huendelea kwa muda mrefu na inafanya kuwa vigumu au haiwezekani kukabiliana na mambo ya kawaida ya maisha⁵. Ikiwa utapata unyogovu, utaona baadhi, au mambo haya yote:

Mabadiliko ya kihisia

• hisia za kutokuwa na furaha ambazo haziondoki.
• kuhisi unataka kutokwa na machozi bila sababu.
• kupoteza kupendezwa na mambo.
• kutokuwa na uwezo wa kufurahia vitu.
• kuhisi kutotulia na kufadhaika.
• kupoteza kujiamini.
• kujisikia kutokuwa na maana, kutostahili na kutokuwa na tumaini.
• kuhisi kuudhika kuliko kawaida.
• kufikiria kujiua.

Ugumu wa kufikiri kwako

• Huwezi kufikiria vyema au kwa matumaini.
• Unaona ni vigumu kufanya hata maamuzi rahisi.
• Huwezi kuzingatia ipasavyo.

Dalili za kimwili

• Hutaki kula na unapungua uzito.
• Ni vigumu kupata usingizi.
• Unaamka mapema sana - na huwezi kulala tena.
• Unahisi umechoka sana.
• Unashindwa kupata choo.
• Unapoteza hamu ya ngono.

Tabia

• Ni vigumu kuanza au kumaliza mambo - hata kazi za kila siku.
• Unalia sana - au unahisi kama unataka kulia lakini huwezi.
• Unaepuka watu wengine.

Kichaa

Unajisikia vizuri sana, mwenye nguvu na mwenye matumaini - kiasi kwamba huathiri mawazo na uamuzi wako. Unaweza kuanza kuamini mambo ya ajabu kuhusu wewe mwenyewe, kufanya maamuzi mabaya, na kuishi katika njia za aibu, zenye kudhuru na - mara kwa mara - hatari.

Kama unyogovu, inaweza kufanya iwe vigumu au isiwezekane kushughulika na maisha ya kila siku. Kichaa inaweza kuathiri vibaya mahusiano yako na kazi yako.

Hali hiyo inapokuwa siyo mbaya sana, inaitwa 'hypomania (aina nyepesi ya kichaa)'. Bado inaweza kuathiri uamuzi wako, na jinsi unavyoshughulika na watu wengine¹.

Unapokuwa na kichaa, huenda ukagundua kwamba wewe ni:

Kihisia

• Mwenye furaha na msisimko sana.
• Inakera sana (mara nyingi kwa sababu watu hawawezi kuona uhakika wa mawazo yako yenye matumaini makubwa, au kujiunga na kile unachotaka wafanye).
• Kujisikia muhimu zaidi kuliko kawaida.

Kufikiri

• Kujaa mawazo mapya na ya kusisimua.
• Kuhamia haraka kutoka wazo moja hadi jingine, na kupoteza mwelekeo wa yale unayojaribu kufikiria au kueleza.
• Kusikia sauti ambazo watu wengine hawawezi kusikia.

Kimwili

• Ana nguvu nyingi na anafanya mambo mengi kuliko kawaida
• Kushindwa au kutotaka kulala
• Huenda ukavutiwa zaidi na ngono.

Tabia

• Kufanya mipango mikubwa na isiyo halisi.
• Wenye utendaji sana, akisonga haraka sana.
• Tabia tofauti na utu wako wa kawaida.
• Kuzungumza haraka sana - haraka sana hivi kwamba huenda ikawa vigumu kwa wengine kuelewa unachosema.
• Kufanya maamuzi yasiyo ya kawaida kwa haraka, wakati mwingine kwa matokeo mabaya.
• Kutumia pesa zako bila uangalifu.
• Kujua kupita kiasi au kukosoa kwa uzembe watu wengine.
• Kwa ujumla hauzuiwi sana.

Ikiwa uko katikati ya kipindi cha ukichaa kwa mara ya kwanza, huenda usitambue kwamba kuna kitu kibaya - ingawa marafiki wako, familia au wafanyakazi wenzako kwa kawaida watatambua. Unaweza hata kuhisi kukasirika ikiwa mtu atajaribu kukuonyesha hili. Unaanza kupoteza mawasiliano na masuala ya kila siku - na hisia za watu wengine.

Dalili za matatizo ya kiakili,

Ikiwa kipindi cha kichaa au unyogovu kinakuwa kikali sana, unaweza kupata mawazo ya udanganyifu¹.

• Katika kipindi cha ukichaa - hizi zitakuwa imani kuu juu yako mwenyewe - kwamba uko kwenye misheni muhimu au kwamba una nguvu na uwezo maalum.
• Katika kipindi cha unyogovu - unaweza kuhisi kwamba una hatia ya kipekee, kwamba wewe ni mbaya zaidi kuliko mtu mwingine yeyote, au hata kwamba haupo.

Pamoja na imani hizi zisizo za kawaida, unaweza kuona ndoto - unaposikia, kunusa, kuhisi au kuona kitu, lakini hakuna chochote (au mtu yeyote) hapo wa kuwajibika kwa hilo.

Kati ya vipindi

Watu fulani walio na ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia huhisi kwamba wanapata nafuu kabisa kati ya badiliko la hisia - lakini wengi hawapati. Unaweza kuendelea kujisikia unyogovu na kuwa na matatizo katika kufikiri, hata wakati unaonekana (kwa watu wengine) kuwa bora.

Kipindi cha ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia kinaweza kumaanisha kwamba unapaswa kuacha kuendesha gari kwa muda - lazima uambie Wakala wa Leseni za Udereva na Magari (Driver and Vehicle Licensing Agency /DVLA) ikiwa una ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia. Tovuti ya Wakala wa Leseni za Udereva na Magari (DVLA) ina habari kuhusu hili.

Kupata msaada kwa ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia

Nitamwona nani?

Unaweza kumuona daktari wako wa kawaida mwanzoni, haswa ikiwa una kipindi cha unyogovu. Lakini, ikiwa watafanya utambuzi wa ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia, watalazimika kukuelekeza kwa mtaalamu - daktari wa akili. Mwongozo wa Taasisi ya Kitaifa ya Afya na Ubora wa Utunzaji (National Institute for Health and Care Excellence /NICE) unapendekeza kwamba vidhibiti-hisia vinahitaji kuanzishwa na mtaalamu⁷, hata kama utunzaji wako utachukuliwa na daktari wa kawaida (GP).

Unapomwona daktari wa magonjwa ya akili, pia utakutana na wanachama wengine wa timu ya jamii ya afya ya akili (community mental health team /CMHT). Watakuwa na uwezo wa kusaidia na msaada wa kihisia, habari, uingiliaji kisaikolojia, na kusaidia na utatuzi wa mambo ya vitendo.

Mara tu dawa yoyote unayotumia inaonekana kuwa imara na yenye ufanisi, daktari wako wa kawaida anaweza kuchukua sehemu kubwa ya utunzaji wako, ingawa kwa kawaida atataka uwasiliane na daktari wa magonjwa ya akili na timu ya jamii ya afya ya akili (CMHT).

Dawa za kutibu ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia

Kuna baadhi ya mambo ambayo yanaweza kusaidia kudhibiti mabadiliko ya hisia, ili yaache kuwa matukio kamili ya wazimu au mfadhaiko. Haya yametajwa hapa chini, lakini dawa bado zinahitajika ili:

• weka hisia zako shwari (prophylaxis)
• kutibu kipindi cha kichaa au huzuni.

Dawa za kutuliza hisia

Kuna vidhibiti kadhaa vya hisia, ambavyo vingine hutumiwa kutibu kifafa au kusaidia na skizofrenia (ugonjwa wa akili)⁸. Daktari wako wa magonjwa ya akili anaweza kuhitaji kutumia zaidi ya dawa moja ili kudhibiti mabadiliko ya hisia kwa ufanisi⁹.

Lithium (Lithiamu)

Lithiamu imetumika kama kiimarishaji hisia kwa miongo kadhaa - lakini jinsi inavyofanya kazi bado haijulikani wazi. Bado ni chaguo la kwanza kwa matibabu ya muda mrefu ya ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia na inaweza kutumika kutibu matukio ya kichaa na ya unyogovu.

Matibabu ya lithiamu yapasa kuanzishwa na daktari wa magonjwa ya akili. Ugumu ni kupata kiwango sahihi cha lithiamu mwilini - chini sana na haitafanya kazi, juu sana na inaweza kukudhuru. Kwa hivyo, utahitaji vipimo vya damu mara kwa mara katika wiki chache za kwanza ili kuhakikisha kuwa unapata dozi sahihi^{1 10}. Mara tu kipimo kinapokuwa thabiti, daktari wako wa kawaida anaweza kuagiza lithiamu yako na kupanga vipimo vya kawaida vya damu kwa muda mrefu zaidi.

Kiasi cha lithiamu katika damu yako hutegemea sana kiasi cha maji, au kiasi kidogo cha maji, kilicho mwilini mwako. Ukipungukiwa na maji, kiwango cha lithiamu katika damu yako kitapanda, na utakuwa na uwezekano mkubwa wa kupata athari, au hata athari za sumu¹. Kwa hivyo, ni muhimu:

• kunywa maji mengi - zaidi katika hali ya hewa ya joto au wakati unafanya kazi
• kuwa makini na chai na kahawa - huongeza kiwango cha maji unayopita kwenye mkojo wako.

Inaweza kuchukua miezi mitatu au zaidi kwa lithiamu kufanya kazi vizuri. Ni bora kuendelea kumeza vidonge, hata kama mabadiliko ya hisia yako yanaendelea wakati huu.

Madhara

Haya yainaweza kuanza katika wiki chache za kwanza baada ya kuanza matibabu ya lithiamu. Huenda yakawa yenye kuudhisha na yasiyofurahisha, lakini mara nyingi hutoweka au kuboreka baada ya muda.

Hayo ni pamoja na:

• kuhisi kiu.
• kutoa mkojo zaidi (na mara nyingi zaidi) kuliko kawaida.
• ongezeko la uzito.

Madhara yasiyo ya kawaida ni:

• kutoona vizuri.
• udhaifu mdogo wa misuli.
• kuhara mara kwa mara.
• kutetemeka kidogo kwa mikono.
• hisia ya kuwa mgonjwa kidogo.

Hizi kawaida zinaweza kuboreshwa kwa kupunguza kipimo cha lithiamu.

Ishara zifuatazo zinaonyesha kuwa kiwango chako cha lithiamu ni cha juu sana. Wasiliana na daktari wako mara moja ikiwa utagundua:

• unahisi kiu sana.
• una kuhara mbaya au kutapika.
• kutetereka dhahiri kwa mikono na miguu yako.
• kutetemeka kwa misuli yako.
• unavurugwa au kuchanganyikiwa.

Vipimo vya damu na mkojo

Mwanzoni utahitaji vipimo vya damu kila baada ya wiki chache ili kuhakikisha kuwa una kiwango sahihi cha lithiamu katika damu yako. Utahitaji vipimo hivi kwa muda wote utakaotumia lithiamu, lakini mara chache baada ya miezi michache ya kwanza.

Matumizi ya muda mrefu ya lithiamu yanaweza kuathiri figo au tezi dundumio. Utahitaji kupima damu na mkojo kila baada ya miezi michache ili kuhakikisha kwamba viungo hivi bado vinafanya kazi ipasavyo. Ikiwa kuna tatizo, huenda ukahitaji kuacha lithiamu na kujadili njia mbadala na daktari wako.

Kujitunza mwenyewe⁵

• Kula vyakula vyenye lishe.
• Kunywa vinywaji visivyo na sukari mara kwa mara. Hii husaidia kuweka chumvi na maji ya mwili wako katika usawa. Epuka soda na vinywaji baridi vyenye sukari nyingi ndani yake.
• Kula mara kwa mara - hilo pia litakusaidia kudumisha usawaziko wa maji mwilini.
• Jihadharini na kafeini - katika chai, kahawa au soda. Hii inakufanya upate mkojo zaidi, na hivyo inaweza kubadili kiwango chako cha lithiamu.

Vidhibiti vingine vya mhemko

Kuna dawa zingine, mbali na lithiamu, ambazo zinaweza kusaidia. Jinsi dawa hizo zinavyotumiwa itategemea ikiwa zinatumiwa kwa ajili ya kuugua kichaa au unyogovu, au kuzuia hali hiyo isitokee, na ikiwa mtu huyo tayari anatumia dawa za kupunguza unyongovu.

• Dawa za kuzuia kifafa / dawa za kuzuia degedege:
  • Valproate ya sodiamu, dawa ya kuzuia degedege, inaweza kufanya kazi sawa na lithiamu, lakini bado hatuna ushahidi wa kutosha wa kuwa na uhakika. Ikiwa inachukuliwa wakati wa ujauzito inaweza kudhuru mtoto ambaye hajazaliwa, kwa hiyo haipaswi kuagizwa kwa mtu yeyote ambaye anaweza kuwa mjamzito.
  • Carbamazepine na lamotrigine pia zinafaa kwa watu wengine.
• Dawa za kuzuia magonjwa ya akili: Haloperidol, olanzapine, quetiapine na risperidone.

Wakati wa kuanza dawa ya kutuliza hisia

Baada ya tukio moja tu, ni vigumu kutabiri uwezekano wako wa kuwa na jingine. Baadhi ya watu hawataki kuanzisha hali ya utulivu katika hatua hii, lakini matukio ya wazimu yanaweza kuwa makali na ya kutatiza sana.

Ikiwa una tukio la pili, kuna uwezekano mkubwa wa matukio zaidi. Kwa hiyo, katika hatua hii, dawa ya kutiliza hisia itapendekezwa kwa nguvu zaidi.

Mtu apaswa kutumia dawa ya kutuliza hisia kwa muda gani?

Kwa angalau:

• Miaka miwili baada ya tukio moja cha ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia.
• Miaka mitano ikiwa kumekuwa na:
  • kurudia mara kwa mara hapo awali
  • matukio ya kiakili
  • matumizi mabaya ya pombe au madawa
  • msongo wa mawazo unaoendelea nyumbani au kazini.

Ikiwa unaamua kuacha dawa yako, unapaswa kujadili hili na daktari wako. Kwa kawaida ni bora kuendelea kumwona daktari wako wa magonjwa ya akili kwa miaka 2 baada ya kuacha kutumia dawa za kutibu ugonjwa wa hisia zinazobadilika-badilika, ili aweze kukuchunguza kwa dalili zozote za kurudia hali hiyo.

Ikiwa utaendelea kuwa na matukio ya hali ya kutatanisha, huenda ukahitaji kuendelea kutumia dawa kwa muda mrefu.

Ni dawa gani bora kwangu?

Unahitaji kujadili hili na daktari wako, lakini kuna kanuni fulani za jumla.

• Lithiamu kwa kawaida ni chaguo la kwanza; valproate ya sodiamu ni chaguo la pili, ingawa pia inaweza kuagizwa na lithiamu. Olanzapine inaweza kujaribiwa ikiwa lithiamu na valproate ya sodiamu haijasaidia.
• Quetiapine pia inaweza kutumika, hasa pale mtu anapobaki na unyogovu kati ya matukio ya ukichaa⁸ .
• Lamotrijini inaweza kupendekezwa kwa ugonjwa wa hisia kubadilika-badilika II au unyogovu wa hisia kubadilika-badilika, lakini siyo kwa kichaa.
• Wakati mwingine mchanganyiko wa dawa hizi unahitajika.

Mengi yanategemea jinsi unavyopatana na dawa fulani. Kinachomfaa mtu mmoja huenda kisimfae mwingine.

Nini kinaweza kutokea bila dawa?

Lithiamu inapunguza uwezekano wako wa kurudi tena kwa 30–40%⁸, lakini kadiri umekuwa na vipindi vingi vya kichaa ndivyo uwezekano wa kupata nyingine.

Unapozeeka, hatari ya kuwa na matukio zaidi hubaki sawa. Hata kama umekuwa mzima kwa muda mrefu, bado una hatari ya kupata tukio jingine.

Mimba na matibabu ya ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia

Unapaswa kujadili mipango yoyote ya kupata ujauzito na daktari wako wa magonjwa ya akili. Pamoja, unaweza kupanga jinsi ya kudhibiti hisia zako wakati wa ujauzito na kwa miezi michache ya kwanza baada ya mtoto kuwasili. Lithiamu na valproate ya sodiamu haipaswi kuagizwa ikiwa una ujauzito au unapanga kuwa mjamzito.

Ukipata mimba unapotumia lithiamu, ni vizuri kujadiliana na daktari wako wa magonjwa ya akili ikiwa unahitaji kuacha kutumia lithiamu. Ingawa lithiamu ni salama zaidi katika ujauzito kuliko vidhibiti vingine vya hisia, kuna hatari kubwa kwa mtoto wa matatizo ya moyo. Hatari hii itahitaji kupimwa dhidi ya hatari ya wewe kuwa na unyogovu au kichaa.

Hatari ni kubwa zaidi katika miezi mitatu ya kwanza ya ujauzito. Lithium ni salama baada ya wiki ya 26 ya ujauzito, ingawa hupaswi kumnyonyesha mtoto wako ikiwa unatumia lithiamu kwani inaweza kuwa sumu kwa mtoto wako¹².

Itakuwa na thamani ya kujadili uwezekano wa kuanza baadhi ya matibabu ya kisaikolojia yaliyotajwa hapo juu.

Wakati wa ujauzito, wote wanaohusika - daktari wa uzazi, wakunga, wageni wa afya, daktari wa kawaida, daktari wa magonjwa ya akili, na muuguzi wa magonjwa ya akili wa jumuiya - wahitaji kuendelea kuwasiliana kwa ukaribu.

Matibabu ya kisaikolojia ya ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia

Wakati wa kipindi cha unyoguvu, au kati ya vipindi vya kichaa na unyogovu, matibabu ya kisaikolojia yanaweza kusaidia^{1 5 11}. Hizi zinaweza kujumuisha:

• elimu ya kisaikolojia - kujifunza zaidi kuhusu ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia
• ufuatiliaji wa hisia - unajifunza kutambua wakati hali yako inapoanza kubadilika.
• kusaidia kukuza ustadi wa kukabiliana na hali ya jumla
• tiba ya kiakili ya tabia (cognitive behavioural therapy /CBT) kwa vipindi vya unyogovu, pamoja na kati ya vipindi kama hivyo (matibabu kwa kawaida hujumuisha karibu vikao 16 hadi 20 vya saa moja kwa kipindi cha miezi 3 hadi 4)
• matibabu ya mtu kwa mtu (interpersonal therapy /IPT)
• matibabu ya wenzi
• mikutano ya familia.

Kutibu tukio la ukichaa au unyogovu

Tukio la unyogovu

• Ikiwa unyogovu wako ni mbaya sana, daktari wako anaweza kupendekeza:
  • fluoxetine (dawa za kuzuia unyongovu ya Vizuizi maalum vya kuchukua tena serotonini (selective serotonin reuptake inhibitors /SSRIs) na olanzapine (dawa ya kuzuia kichaa inayofanya kazi kama kitulizo cha hisia)
  • quetiapine
  • chaguzi zingine ikiwa chaguzi zilizo hapo juu hazijasaidia.

• Ikiwa tayari unatumia lithiamu au valproate ya sodiamu, kuongeza quetiapine kunaweza kusaidia.
• Ikiwa umepatwa na tukio la ukichaa hivi majuzi au una tatizo la kukengeuka kwa haraka, dawa ya kupunguza unyogovu yaweza kukufanya uwe na hali ya kichaa. Inaweza ikawa salama zaidi kuongeza kipimo cha dawa ya kutuliza hisia, bila kutumia dawa ya kupunguza unyogovu.
• Dawa za kupunguza unyogovu zinaweza kuchukua kati ya wiki mbili hadi sita ili kuboresha hali yako, lakini usingizi na hamu ya kula mara nyingi huboreka kwanza. Dawa za kupunguza unyogovu zinapaswa kuendelea kwa wiki nne baada ya unyogovu kuboreka. Kisha, wewe na daktari wako mnaweza kujadili jinsi ya kuendelea na dawa au kama kujaribu matibabu ya kuongea. Ikiwa dawa yako ya kupunguza unyogovu itasitishwa, itahitaji kukatwa polepole kabla ya kuacha kabisa.
• Iwapo umerudia vipindi vya unyogovu, lakini hujawahi kubadili kuwa na wazimu kwenye dawa ya kupunguza unyogovu, unaweza kuendelea kutumia kidhibiti hisia na dawa ya kupunguza unyogovu ili kuzuia vipindi zaidi.
• Ikiwa umekuwa na vipindi vya ukichaa, hupaswi kutumia dawa za kupunguza unyogovu kwa muda mrefu.

Kichaa na vipindi vya unyogovu mchanganyiko

Dawa yoyote ya unyogovu inapaswa kusimamishwa. Haloperidol, olanzapine, quetiapine au risperidone zaweza kutumiwa kutibu tukio la ukichaa. Ikiwa hizi hazifanyi kazi vizuri, Lithium inaweza kuongezwa.

Mara tu tiba ikianza, kwa kawaida dalili hupona baada ya siku chache, lakini huenda ikachukua wiki kadhaa kupona kabisa. Unapaswa kuuliza kwa daktari wako ikiwa unataka kuendesha gari unapotumia dawa za aina hii.

Msaada mwingine

Ikiwa unapata shida kutokana na, kwa mfano, kutumia pesa nyingi wakati umelewa, timu yako ya afya ya akili inapaswa kukusaidia kujadili na benki yako au watu wanaokudai pesa. Ikiwa hii imetokea, inaweza kuwa muhimu kufikiria juu ya kutoa mamlaka ya wakili juu ya mambo yako kwa mlezi au jamaa ambaye unamwamini.

Kudhibiti mabadiliko ya hisia zako

Kujifuatilia

Jifunze jinsi ya kutambua dalili zinazoonyesha kwamba hisia zako haziwezi kudhibitiwa ili uweze kupata usaidizi mapema. Unaweza kuepuka matukio yote mawili kamili na kulazwa hospitalini. Kuweka shajara ya hisia kunaweza kusaidia kutambua vitu katika maisha yako vinavyokusaidia - na vile ambavyo havikusaidii.

Maarifa

Jifunze mengi kadiri uwezavyo kuhusu ugonjwa wako - na msaada uliopo. Kuna vyanzo vya habari zaidi mwishoni mwa kijitabu hiki. Tazama hapa chini kwa vikundi vya usaidizi na mashirika ya huduma.

Msongo wa mawazo

Jaribu kuepuka hali zinazosababisha msongo wa mawazo hasa - hizo zaweza kusababisha hali ya ukichaa au ya unyogovu. Haiwezekani kuepuka msongo wa mawazo wote, kwa hiyo huenda ikafaa kujifunza jinsi ya kukabiliana nao. Unaweza kufanya mazoezi ya kujituliza kwa kutumia CD au DVD, kujiunga na kikundi cha kujituliza, au kutafuta ushauri kutoka kwa mwanasaikolojia wa matibabu.

Mahusiano

Unyogovu au kichaa unaweza kuweka matatizo mengi kwa marafiki na familia - unaweza kupata kwamba unapaswa kujenga upya baadhi ya mahusiano baada ya tukio.

Inasaidia ikiwa una angalau mtu mmoja unayeweza kumtegemea na kumweleza siri zako. Unapokuwa mzima, jaribu kueleza ugonjwa huo kwa watu ambao ni muhimu kwako. Wanahitaji kuelewa kile kinachotokea kwako - na kile wanachoweza kukufanyia.

Shughuli

Jaribu kusawazisha maisha yako na kazi, burudani, na uhusiano na familia yako na marafiki. Ukijishughulisha sana huenda ukasumbuliwa na tukio la ukichaa.

Hakikisha kwamba una wakati wa kutosha wa kupumzika na kustarehe. Ikiwa huna kazi, fikiria kuhusu kuchukua kozi, au kufanya kazi ya kujitolea ambayo haina uhusiano wowote na ugonjwa wa akili.

Zoezi

Zoezi kali kwa dakika 20 au zaidi, mara tatu kwa wiki, inaonekana kuboresha hisia.

Burudani

Hakikisha unafanya mara kwa mara mambo ambayo unafurahia na yanayofanya maisha yako yawe na maana.

Endelea kutumia dawa zako

Unaweza kutaka kusitisha dawa zako kabla daktari wako hajafikiria kuwa ni salama - lakini hii inaweza kusababisha mabadiliko mengine ya hisia. Zungumza na daktari wako na familia yako unapopata nafuu.

Toa maoni yako kuhusu jinsi unavyotibiwa ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia

Ikiwa umelazwa hospitalini kwa sababu ya ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia, huenda ukataka, pamoja na daktari wako na familia yako, kuandika:

• 'taarifa ya mapema', kueleza jinsi unavyotaka kutendewa ikiwa utaugua tena (inaweza kujumuisha taarifa yoyote ambayo unahisi ni muhimu kwa afya au utunzaji wako)
• ‘Uamuzi wa mapema’ ikiwa kuna matibabu fulani ambayo hutaki.

Naweza kutarajia nini kutoka kwa daktari wangu wa kawaida? (Uingereza na Wales pekee)

Iwapo unatumia Lithiamu (Lithium) au dawa nyingine yoyote ya ugonjwa wako wa kubadilika-badilika kwa hisia, daktari wako wa kawaida sasa anatarajiwa kukupa uchunguzi wa afya wa mwili wa kila mwaka.¹ Hii itachunguza:

• Shinikizo la damu.
• Uzito na Kiwango cha Uzito wa Mwili (BMI).
• Uvutaji sigara na matumizi ya pombe.
• Viwango vya sukari ya damu.
• Viwango vya lipid - kwa wagonjwa wote wenye umri wa zaidi ya miaka 40.

Ikiwa unatumia Lithiamu (Lithium), utahitaji:

• kipimo cha kiwango cha Lithiamu kila baada ya miezi 3-6.
• kipimo cha damu kwa kazi ya tezi na figo kila baada ya miezi 6. Ikiwa kuna matatizo yoyote, huenda ukahitaji kuwa na vipimo hivi vya damu mara nyingi zaidi.

Taarifa kwa ajili ya familia na marafiki

Kichaa au unyogovu unaweza kuleta msongo wa mawazo - na wa kuchosha - kwa familia na marafiki.

Kushughulika na hali ya kihisia

Unyogovu

Inaweza kuwa vigumu kujua la kumwambia mtu ambaye ana msongo wa mawazo sana. Wanaona kila kitu kwa mtazamo hasi na huenda wasiweze kusema kile wanachotaka ufanye. Huenda wakawa wenye kujitenga na wengine na wenye kukasirika upesi, lakini wakati uo huo wanahitaji msaada na usaidizi wako. Wanaweza kuwa na wasiwasi, lakini hawataki au hawawezi kukubali ushauri. Jaribu kuwa na subira na uelewa iwezekanavyo.

Kichaa

Mwanzoni mwa mabadiliko ya hali ya kichaa, mtu huyo ataonekana kuwa mwenye furaha, mwenye nguvu na anayeenda nje - 'maisha na roho' ya chama chochote au mjadala mkali. Hata hivyo, msisimko wa hali kama hizo huchochea hisia zao hata zaidi. Kwa hiyo, jaribu kuwazuia wasiingie katika hali kama hizo. Unaweza kujaribu kuwashawishi kupata usaidizi - au labda kupata habari fulani kuhusu ugonjwa huo na kujisaidia.

Usaidizi wa vitendo ni muhimu sana - na unathaminiwa sana. Hakikisha kwamba jamaa au rafiki yako anaweza kujitunza ipasavyo - na kwamba kazi za kila siku, kama vile kulipa bili, hazisahauliki.

Kuwasaidia wapendwa wako kuwa na afya

Katikati ya matukio ya hisia, tafuta habari zaidi kuhusu ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia. Inaweza kusaidia kwenda na rafiki yako au mpendwa wako kwa miadi yoyote na daktari wa kawaida (GP) au daktari wa akili.

Huduma ya magonjwa ya akili ya eneo lako inapaswa kuwa na uwezo wa kutoa usaidizi kwa familia yako, mikutano ya familia na habari kuhusu ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia..

Kukaa vizuri mwenyewe

Jipe nafasi na wakati wa kuchaji tena nguvu zako. Hakikisha kwamba una muda wa kuwa peke yako, au na marafiki unaowaamini ambao watakupa usaidizi unaohitaji. Ikiwa jamaa au rafiki yako lazima aende hospitalini, shiriki ziara hiyo na mtu mwingine. Unaweza kumsaidia rafiki au jamaa yako vizuri zaidi ikiwa hujachoka sana.

Kushughulika na dharura

• Katika hali ya kichaa kikali, mtu aweza kuwa mwenye uhasama, mwenye kushuku, na mkali kwa maneno au kimwili.
• Katika unyogovu mkali, mtu anaweza kuanza kufikiria kujiua.

Ukigundua kuwa mtu ni:

• kujisahau sana kwa kutokula au kunywa
• kuishi kwa njia ambayo inawaweka wao, au wengine, hatarini
• kuzungumza juu ya kujidhuru au kujiua

Pata usaidizi wa matibabu mara moja. Kunaweza kuwa na nambari ya dharura ya kupiga simu kwa ajili ya uaminifu wa afya ya akili au timu ya dharura. Idara za ajali na dharura (accidents & emergencies /A&E) zitakuwa na daktari wa magonjwa ya akili anayepatikana saa 24 kwa siku.

Weka jina la mtaalamu anayeaminika (na nambari yake ya simu) ambaye unaweza kumpigia katika dharura yoyote kama hiyo. Wakati mwingine kulazwa hospitalini kwa muda mfupi kunaweza kuhitajika.

kutunza watoto unapokuwa na ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia

Ukiwa kichaa na unyogovu, huenda usiweze kuwatunza watoto wako ipasavyo kwa muda. Mpenzi wako, au mwanafamilia mwingine, atahitaji kufanya hivi ukiwa mgonjwa. Inaweza kusaidia kupanga mipango ya hili mapema, ukiwa mzima.

Mtoto wako anaweza kuhisi wasiwasi na kuchanganyikiwa unapokuwa mgonjwa. Ikiwa hawawezi kueleza shida zao kwa maneno, watoto wachanga wanaweza kuwa wagumu au wenye kushikamana. Watoto wakubwa wataonyesha kwa njia nyingine.

Watoto wataona inasaidia ikiwa watu wazima walio karibu nao ni wasikivu, wanaelewa, na wanaweza kujibu matatizo na maswali yao kwa utulivu, uthabiti na kuunga mkono. Mtu mzima anaweza kuwasaidia kuelewa kwa nini mzazi wao ana tabia tofauti. Maswali yatahitaji kujibiwa kwa utulivu, ukweli na kwa lugha wanayoweza kuelewa. Watajisikia vizuri zaidi ikiwa wanaweza kuendelea na shughuli zao za kawaida za kila siku.

Kuwaeleza watoto kuhusu ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia

Watoto wakubwa nyakati fulani huwa na wasiwasi kwamba wamesababisha ugonjwa wa mzazi wao. Wanahitaji kuhakikishiwa kwamba hawana lawama, lakini pia wapewe muda na usaidizi wao wenyewe. Watoto wakubwa wanapojipata wakimtunza mzazi mgonjwa, watahitaji hasa uelewevu na usaidizi wa vitendo.

Vikundi vya msaada na mashirika ya utunzaji

Bipolar UK
Bipolar UK hutoa msaada, ushauri na taarifa kwa watu walio na ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa moyo, marafiki na walezi wao.
Peer support line: 07591375544 (jibu simu na uwapigie)

Bipolar Fellowship Scotland
Bipolar Fellowship Scotland hutoa taarifa, usaidizi na ushauri kwa watu walioathiriwa na ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia na wote wanaowatunza. Wanakuza kujisaidia kote Uskoti na kufahamisha na kuelimisha kuhusu ugonjwa huo na shirika lao.
Simu: 0141 560 2050

Side by Side - MIND online community
Side by Side ni jumuiya ya mtandaoni inayokuunga mkono ambapo unaweza kujisikia uko nyumbani ukizungumza kuhusu afya yako ya akili na kuungana na watu wengine wanaoelewa kile unachopitia.

MIND Helplines
MIND hutoa njia kadhaa za usaidizi kwa kujadili afya ya akili.

Samaritans
Samaritans hutoa usaidizi wa siri, usio wa kuhukumu saa 24 kwa siku kwa simu na barua pepe kwa mtu yeyote ambaye ana wasiwasi, hasira au kutaka kujiua.
Simu: 116 123
Barua pepe: jo@samaritans.org

Kusoma zaidi

• Fast A. J., Preston J. D. Kumpenda mtu mwenye ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia: kumwelewa na kumsaidia mwenzi wako. New Harbinger Publications; 2012.
• Geddes, J. (2003) Ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia. Afya ya Akili kulingana na Ushahidi, 6 (4): 101-2.
• Goodwin, G.M. (2009) Mwongozo unaotegemea ushahidi wa kutibu ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia: toleo la tatu lililosahihishwa - mapendekezo kutoka kwa Jumuiya ya Uingereza ya Saikolojia ya Dawa. Jarida la Saikolojia ya Dawa, 30 ((6); 495-553.
• Kay Redfield Jamison. Akili isiyo na utulivu. Alfred A. Knopf; 1995.

Taarifa ya Taasisi ya Kitaifa ya Afya na Ubora wa Utunzaji (NICE) kwa umma

• Viwango vya ubora wa Taasisi ya Kitaifa ya Afya na Ubora wa Utunzaji (NICE) kwa ugonjwa wa kubadilika-badilika wa hisia
• Taasisi ya Kitaifa ya Afya na Ubora wa Utunzaji (NICE) CG185: Ugonjwa wa Kubadilika-badilika kwa Hisia: tathmini na usimamizi wa ugonjwa wa kubadilika-badilika kwa hisia kwa watu wazima, watoto na vijana, katika huduma ya msingi na sekondari (2014)
• Morriss, R. (2004). Uingiliaji wa dalili za onyo za mapema kwa wagonjwa walio na ugonjwa wa athari wa kubadilika-badilika kwa hisia. Maendeleo katika Matibabu ya Akili, 10: 18 - 26.
• Persaud R., Chuo cha Royal cha Madaktari wa Magonjwa ya Akili. Akili: Mwongozo wa Mtumiaji. Bantam; 2007.

Sifa kwa

Imetolewa na Bodi ya Wahariri ya Ushirikiano wa Umma ya Chuo cha Royal cha Madaktari wa Magonjwa ya Akili

Mhariri wa Mfululizo: Dr Phil Timms

Msimamizi wa Mfululizo: Thomas Kennedy

© Agosti 2020 Chuo cha Royal cha Madaktari wa Magonjwa ya Akili

Kijarida hiki hakiwezi kunakiliwa kwa ujumla au kwa sehemu, bila idhini ya Chuo cha Royal cha Madaktari wa Magonjwa ya Akili.