Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD)

„On jest obsesyjnym fanem piłki nożnej”.
„Ona ma obsesję na punkcie butów”.
„On jest kompulsywnym kłamcą”.

Używamy takich zwrotów, aby opisać ludzi, którzy dużo o czymś myślą lub robią coś powtarzalnie, nawet jeśli inni nie widzą ku temu żadnego powodu. Zazwyczaj nie stanowi to problemu, a w niektórych branżach może być nawet pomocne.

Jednak niektórzy ludzie mają niepokojące myśli, które przychodzą im do głowy raz po raz lub odczuwają potrzebę robienia tego samego w kółko. Może to zdominować Twoje życie, uniemożliwić ci cieszenie się z robienia różnych rzeczy, a nawet powstrzymać cię przed robieniem rzeczy, które należy zrobić.

Tak więc, jeśli:

• przychodzą Ci do głowy okropne myśli, mimo że starasz się je powstrzymać

lub

• musisz dotykać lub liczyć rzeczy lub powtarzać tę samą czynność, jak pranie w nieskończoność,

możesz cierpieć na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne.

Ulotka ta jest przeznaczona dla każdego, kto ma problemy z obsesjami lub kompulsjami. Mamy nadzieję, że będzie również pomocna dla rodziny i przyjaciół – oraz dla każdego, kto chce dowiedzieć się więcej o zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym.

Opisujemy w niej, jak to jest mieć zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, elementy dostępnej pomocy oraz jak dobrze ona działa, jak możesz pomóc sobie i jak pomóc komuś, kto ma depresję. Mówi również o rzeczach, których nie wiemy o zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym. Na końcu ulotki znajduje się lista innych miejsc, w których można znaleźć więcej informacji, oraz odniesienia do badań, na których opiera się niniejsza ulotka.

Jak to jest, kiedy cierpi się na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne?

Elementy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego

Na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne składają się trzy główne aspekty.

• Obsesje - myśli powodujące niepokój
• Emocje - niepokój, który odczuwasz
• Kompulsje - rzeczy, które robisz, aby zredukować niepokój

Przyjrzyjmy się im szczegółowo.

Obsesje - myśli powodujące niepokój

„Boję się, że skrzywdzę moją córeczkę. Wiem, że nie chcę, ale złe myśli przychodzą mi do głowy. Wyobrażam sobie, jak tracę kontrolę i dźgam ją nożem. Jedynym sposobem, w jaki mogę pozbyć się tych myśli, jest odmówienie modlitwy, a następnie pozytywna myśl, taka jak „Wiem, że bardzo ją kocham”. Zwykle po tym czuję się trochę lepiej, aż do następnego razu, gdy te okropne obrazy znowu pojawią się w mojej głowie. Ukryłam wszystkie ostre przedmioty i noże w moim domu. Myślę sobie: „Musisz być okropną matką, żeby tak myśleć. Chyba tracę rozum”. – Dawn

• Myśli – pojedyncze słowa, krótkie zdania lub rymowanki, które są nieprzyjemne, szokujące lub bluźniercze. Starasz się o nich nie myśleć, ale one nie chcą odejść. Martwisz się, że możesz być skażony (przez zarazki, brud lub chorobę), lub że ktoś może zostać skrzywdzony, ponieważ byłeś nieostrożny.
• Obrazy w twoim umyśle – widzisz śmierć swojej rodziny lub siebie robiącego coś brutalnego lub seksualnego, co jest całkowicie niezgodne z twoim charakterem – dźganie kogoś, znęcanie się nad kimś lub bycie niewiernym. Takie myśli mogą być bardzo niepokojące dla chorego, jego rodziny, a nawet dla profesjonalistów. Ale wiemy, że ludzie z obsesjami nie działają zgodnie z tymi myślami, pomimo iż obawiają się, że to zrobią. Osoba z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym nie jest bardziej narażona na wyrządzenie szkody niż jakikolwiek inny członek społeczeństwa. Mimo to, jeśli masz takie myśli, najlepiej udać się do specjalisty zdrowia psychicznego ze specjalistycznym doświadczeniem w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
• Wątpliwości – godzinami zastanawiasz się, czy czasem nie spowodowałeś wypadku lub nie wyrządziłeś komuś nieszczęścia. Możesz się martwić, że potrąciłeś kogoś samochodem lub że zostawiłeś otwarte drzwi i okna.
• Rozmyślania – bez końca kłócisz się ze sobą o to, czy zrobić to, czy coś innego, więc nie możesz podjąć najprostszej decyzji.
• Perfekcjonizm – martwisz się w sposób inny niż reszta ludzi, jeśli rzeczy nie są we właściwej kolejności, nie są zrównoważone lub nie znajdują się we właściwym miejscu. Na przykład, jeśli książki nie są dokładnie ułożone na półce.

Emocje - niepokój, który odczuwasz

„Cały dzień spędzam na upewnianiu się, że nic złego się nie stanie. Rano wyjście z domu zajmuje mi godzinę, ponieważ nigdy nie mam pewności, czy wyłączyłem wszystkie urządzenia elektryczne, takie jak kuchenka, i czy zamknąłem wszystkie okna. Następnie sprawdzam, czy piecyk gazowy jest wyłączony pięć razy, jeśli jednak coś mi nie pasuje, muszę to zrobić jeszcze raz. Na koniec proszę mojego partnera o ponowne sprawdzenie tego wszystkiego dla mnie. W pracy pozostaję w tyle, ponieważ zawsze sprawdzam wszystko po kilka razy na wypadek, gdybym popełnił błąd. Jeśli tego nie sprawdzę odczuwam niepokój, którego nie jestem w stanie znieść. Wiem, że to niedorzeczne jednak, gdyby wydarzyło się coś złego, byłbym winny’. - John

• Czujesz się spięty, niespokojny, zalękniony, winny, zdegustowany lub przygnębiony.
• Czujesz się lepiej kiedy kontynuujesz swoje rytuały lub zachowania kompulsywne ale to nie pomaga na długo.

Kompulsje - rzeczy, które robisz, aby zredukować niepokój

„Boję się, że złapię coś od innych ludzi. Poświęcam wiele czasu na dezynfekowanie wszystkich powierzchni w moim domu, aby usunąć zarazki; myję ręce wielokrotnie w ciągu dnia. Jeśli jest to możliwe, staram się nie wychodzić z domu. Kiedy mój mąż i dzieci wracają do domu, pytam ich bardzo szczegółowo gdzie byli, na wypadek, gdyby odwiedzili jakieś niebezpieczne miejsca, np. szpital. Każę im też zdjąć wszystkie ubrania i dokładnie się umyć. Jakaś część mnie zdaje sobie sprawę, że te obawy są głupie. Moja rodzina ma tego dość ale to trwa już tak długo, że nie mogę przestać”. - Liz 

• Korygowanie obsesyjnych myśli - zastępowanie ich alternatywnymi ‚neutralizującymi’ myślami, jak liczenie, modlenie się lub powtarzanie w kółko specjalnego słowa. Wydaje się, jakby to zapobiegało złym rzeczom. Może to być również sposób na pozbycie się nieprzyjemnych myśli i obrazów, które cię dręczą.
• Rytuały - często myjesz ręce, wykonujesz czynności powoli i uważnie, być może organizujesz przedmioty i czynności w określony sposób. Może to pochłaniać tak wiele czasu, że pójście gdziekolwiek lub zrobienie czegoś pożytecznego zajmuje wieki.
• Sprawdzanie - własnego ciała pod kątem czystości, czy urządzenia są wyłączone, czy dom jest zamknięty lub czy trasa twojej podróży jest bezpieczna.
• Unikanie - wszystkiego, co sprzyja zamartwianiu się (niepokojącym myślom). Unikasz dotykania określonych przedmiotów, odwiedzania pewnych miejsc, podejmowania ryzyka lub przyjmowania odpowiedzialności. Na przykład, możesz unikać kuchni ponieważ wiesz, że znajdziesz tam ostre noże.
• Gromadzenie - bezużytecznych i zużytych rzeczy. Po prostu nie możesz niczego wyrzucić.
• Szukanie potwierdzenia - wielokrotnie prosisz innych by mówili ci, że wszystko jest w porządku.

Jak często występuje zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne?

Mniej więcej 1 na 50 osób cierpi na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne w pewnym okresie życia, dotyka ono jednakowo mężczyzn i kobiety. Jest to ponad milion osób w Wielkiej Brytanii.

Do znanych osób dotkniętych tym zaburzeniem należą biolog Charles Darwin, pionierka współczesnego pielęgniarstwa Florence Nightingale, aktorka Cameron Diaz oraz piłkarz David Beckham.

Czy masz zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne jeśli uprawiasz hazard albo jesz lub pijesz kompulsywnie?

Nie. Słowa „kompulsywny” i „obsesja” są czasami używane, aby opisać ludzi, którzy uprawiają hazard, piją alkohol, robią zakupy, zażywają narkotyki albo nawet ćwiczą za dużo.

Zachowania te mogą być jednak przyjemne. Kompulsje towarzyszące zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnemu nigdy nie sprawiają przyjemności, są zawsze odczuwane jako nieprzyjemny obowiązek lub przymus.

Jak poważne może być zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne?

Jest to bardzo zróżnicowane, jednak praca, związki i życie rodzinne są bardziej produktywne i satysfakcjonujące jeśli nie musisz ciągle zmagać się z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym.

Ciężki przebieg zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego może uniemożliwić regularną pracę, uczestnictwo w życiu rodzinnym, a nawet kontakty z rodziną.

A dokładniej, Twoja rodzina może poczuć się zirytowana jeśli spróbujesz zaangażować ją w swoje rytuały.

Czy osoby z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym tracą panowanie nad sobą?

Nie, osoby z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym nie tracą panowania nad sobą, chociaż często się o to martwią. Mogą nawet pytać czy „oszaleli” lub „zwariowali”. Często będą się wstydzić tego, jacy są i będą próbowali to ukryć, nawet jeśli to nie jest ich wina.

Choć możesz się martwić, że stracisz kontrolę, wiemy, że jest to niezwykle rzadkie.

Jakie schorzenia są podobne do zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych?

Istnieje kilka innych schorzeń, które mogą współwystępować z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym lub mają z nim pewne podobieństwa.

• Dysmorfofobia lub „niepokój związany z wyobrażoną przez siebie brzydotą”. Nabierasz przekonania, że część twojego ciała lub twarzy ma niewłaściwy kształt i spędzasz godziny przed lustrem sprawdzając i próbując to ukryć. Możesz nawet zacząć unikać miejsc publicznych.
• Trichotillomania - niepohamowane wyrywanie włosów z głowy i brwi.
• Lęk o zdrowie (hipochondria) - lęk przed cierpieniem z powodu poważnej choroby, takiej jak rak.
• Osoby z zespołem Tourette’a (osoba może niespodziewanie zacząć krzyczeć lub wykonywać nagłe, niekontrolowane ruchy) często mają też zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne.
• Dzieci i dorośli z niektórymi formami autyzmu, jak zespół Aspergera, mogą sprawiać wrażenie, że cierpią na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne ponieważ lubią gdy rzeczy są takie same oraz mogą powtarzać bezustannie tę samą czynność.

Kiedy zaczyna się zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne?

Wiele dzieci ma łagodne kompulsje. Mogą bardzo dokładnie porządkować swoje zabawki lub unikać nadepnięcia na pęknięcia w chodniku. To zwykle mija wraz z wiekiem.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne u dorosłych zwykle zaczyna się w wieku nastoletnim bądź wkrótce po ukończeniu dwudziestego roku życia. Objawy mogą się pojawiać i znikać, często jednak osoby cierpiące na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne szukają pomocy dopiero po wielu latach choroby.

Jakie są rokowania bez pomocy i leczenia?

Objawy OCD (zaburzeń obsesyjno-obsesyjno-kompulsyjnych) mogą się poprawić lub ustąpić na jakiś czas, ale często powracają. U niektórych osób sytuacja będzie się powoli pogarszać, a u innych objawy nasilają się, gdy są zestresowani lub przygnębieni.

Leczenie zazwyczaj pomaga.

Co powoduje OCD?

Istnieje wiele czynników, które wpływają na to, czy OCD się rozwinie.

• Geny - OCD jest zaburzeniem złożonym. Badania wykazały, że istnieją różne genetyczne czynniki ryzyka związane z tym, czy u kogoś rozwinie się OCD. Osoby, które mają krewnego z OCD są bardziej narażone na rozwój OCD niż osoby, które go nie mają.
• Stres - Stresujące wydarzenia życiowe wywołują to schorzenie w około jednym lub dwóch na trzy przypadki.
• Zmiany życiowe - Czasy, w których ktoś nagle musi wziąć na siebie większą odpowiedzialność - na przykład dojrzewanie, narodziny dziecka lub nowa praca.
• Zmiany w mózgu - Nie wiemy, czy to przyczyna, czy skutek OCD - ale jeśli masz objawy przez dłuższy czas, naukowcy uważają, że mogą zajść zmiany w tym, jak substancja zwana serotoniną (znana również jako 5HT) działa w mózgu.
• Osobowość - Jeśli jesteś schludną, skrupulatną, metodyczną osobą o wysokich standardach, możesz być bardziej skłonny do rozwoju OCD. Te cechy są zwykle pomocne, ale mogą przemienić się w OCD, jeśli staną się zbyt ekstremalne.
• Sposoby myślenia - Prawie każdy z nas ma czasem w głowie dziwne lub niepokojące myśli lub obrazy - „co by było, gdybym wyszedł przed ten samochód?” lub „mógłbym skrzywdzić moje dziecko”. Większość z nas szybko odrzuca te myśli i rusza dalej z własnym życiem. Ale jeśli posiadasz wyjątkowo wysokie standardy moralności i odpowiedzialności możesz czuć, że samo pojawienie się takich myśli jest okropne. To z kolei znaczy, że będziesz martwić się o to, że takie myśli wrócą, przez co istnieje większa szansa na to, że tak faktycznie będzie.

Jak mogę sobie pomóc?

Oto kilka rzeczy, które możesz zrobić sam, a które pomogły innym osobom z OCD.

• Pamiętaj - to nie Twoja wina i nie popadasz w „szaleństwo”.
• Wystaw się na swoje niepokojące myśli. Może to zabrzmieć dziwnie, lecz jest to sposób na zdobycie nad nimi większej kontroli. Możesz je nagrać i odsłuchać, albo zapisać i ponownie przeczytać. Powinieneś to robić regularnie przez około pół godziny każdego dnia, aż twój niepokój się zmniejszy.
• Oprzyj się kompulsywnemu zachowaniu, ale nie obsesyjnej myśli.
• Nie używaj alkoholu lub narkotyków, aby kontrolować swój lęk.
• Jeżeli myśli dotyczą obaw związanych z wiarą lub religią, czasami pomocna może okazać się rozmowa z przywódcą religijnym, który pomoże ustalić, czy jest to problem OCD.
• Skontaktuj się z jedną z grup wsparcia lub stron internetowych wymienionych na końcu tej ulotki.
• Wypróbuj książkę samopomocową, np. jedną z tych wymienionych na końcu tej ulotki.

Mniej pomocne zachowania

Zaskakująco, niektóre ze sposobów, w jaki sobie pomagasz, mogą tak naprawdę podtrzymać symptomy:

• Próba wyparcia nieprzyjemnych myśli z umysłu - to zwykle tylko sprawia, że myśli wracają. Na przykład spróbuj nie myśleć o różowym słoniu przez najbliższą minutę - prawdopodobnie trudno będzie Ci myśleć o czymkolwiek innym.
• Skupienie się na „bezpiecznych” lub „korygujących” myślach. Na przykład, poświęcasz czas na naprawienie przeszkadzającej myśli inną myślą (jak liczenie do dziesięciu) lub obrazem (jak zobaczenie osoby żywej i zdrowej).
• Rytuały, sprawdzanie, unikanie i szukanie otuchy - to wszystko sprawi, że na krótko zmniejszysz swój niepokój - zwłaszcza jeśli czujesz, że może to zapobiec czemuś strasznemu. Ale za każdym razem, gdy je robisz, wzmacniasz swoje przekonanie, że powstrzymują one złe rzeczy, przez co czujesz większą presję, by je wykonać... i tak dalej.

Jaką pomoc mogę uzyskać?

Istnieją różne terapie i inne rodzaje pomocy dostępne dla osób z OCD.

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Jest to terapia, która pomaga zmienić sposób myślenia i zachowania, dzięki czemu można poczuć się lepiej.

Istnieją dwa rodzaje CBT stosowane w leczeniu OCD - Ekspozycja i Prewencja Reakcji (ERP) oraz Terapia Poznawcza (CT).

Ekspozycja i prewencja reakcji (ERP)

Jest to sposób na powstrzymanie zachowań kompulsywnych i lęków przed wzajemnym wzmacnianiem się. Wiemy, że jeśli przebywasz w stresującej sytuacji wystarczająco długo, stopniowo przyzwyczajasz się do niej i lęk odchodzi. Tak więc stopniowo stawiasz czoła sytuacji, której się obawiasz (ekspozycja), ale powstrzymujesz się od wykonywania swoich zwykłych kompulsywnych rytuałów, sprawdzania czy sprzątania (zapobieganie reakcji) i czekasz, aż lęk ustąpi.

Zwykle lepiej robić to małymi krokami:

• zrób listę wszystkich rzeczy, których się boisz lub których unikasz w danej chwili;
• sytuacje lub myśli, których obawiasz się najmniej, umieść na dole, te najgorsze na górze;
• zacznij od dołu i pracuj w górę, zajmując się jednym na raz. Nie przechodź do kolejnego etapu, dopóki nie pokonasz ostatniego.

Najlepiej zadziała, jeśli będziesz to praktykować często, kilka razy dziennie, przez co najmniej jeden lub dwa tygodnie. Za każdym razem robisz to na tyle długo, aby twój niepokój spadł do mniej niż połowy tego, co jest w najgorszym momencie - na samym początku może to zająć od 10 do 90 minut. Pomocne może być też notowanie co 5 minut oceny swojego lęku, na przykład w skali od 0 (brak lęku) do 10 (najwyższy poziom lęku). Możesz zaobserwować, jak lęk wzrasta, a następnie ustępuje.

Niektóre z tych kroków możesz przećwiczyć ze swoim terapeutą, ale najczęściej wykonuje się je we własnym zakresie, w odpowiednim dla siebie tempie. Należy pamiętać, że celem nie jest całkowite wyeliminowanie lęku, ale wyeliminowanie go w takim stopniu, aby można było łatwiej sobie z nim radzić. Pamiętaj, że lęk:

• jest nieprzyjemny, ale Cię nie skrzywdzi.
• w końcu minie.
• można łatwiej oswoić dzięki regularnej praktyce.

Terapię Ekspozycji i Prewencji Reakcji (ERP) można podjąć na dwa sposoby:

• Samodzielna, prowadzona — według wskazówek zawartych w książkach lub materiałach DVD lub przy użyciu programu komputerowego lub aplikacji na tablet lub telefon. Obejmuje również sporadyczne spotkania ze specjalistą, aby uzyskać porady i wsparcie. To podejście może być odpowiednie w łagodnym przebiegu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, gdy czujesz się wystarczająco pewnie, aby spróbować sobie pomóc we własnym zakresie.
• Bezpośrednie regularne spotkania ze specjalistą, indywidualne lub grupowe — może to być kontakt osobisty, telefoniczny lub online. Zwykle odbywają się one na początku co tydzień lub dwa tygodnie i trwają za każdym razem od 45 do 60 minut. Początkowo zalecane jest 10 godzin spotkań, ale możesz potrzebować ich więcej.

Oto przykład:

Jan ma codziennie problem z wyjściem do pracy o czasie, ponieważ musi najpierw sprawdzić wiele rzeczy w domu. Martwi się, że jeśli nie sprawdzi wszystkiego po pięć razy, dom może spłonąć lub zostać okradziony. Stworzył więc listę sprawdzanych elementów, zaczynając od tych, z którymi najłatwiej sobie poradzi. Wyglądała ona następująco:

1. Kuchenka (budząca najmniej obaw).
2. Czajnik.
3. Kominek gazowy.
4. Okna.
5. Drzwi (budzące najwięcej obaw).

Pierwszym krokiem było poradzenie sobie z kuchenką, jako elementem budzącym najmniej lęku. Zamiast sprawdzać kilka razy, czy kuchenka jest wyłączona, robił to tylko raz (ekspozycja). Na początku budziło to jego ogromny niepokój. Powstrzymywał się jednak przed jej ponownym sprawdzaniem. Uzgodnił także, że nie będzie prosił żony o sprawdzanie wszystkiego za niego, oraz że nie będzie musiała go zapewniać, że dom jest bezpieczny (powstrzymanie reakcji). W ciągu kolejnych dwóch tygodni lęk zaczął stopniowo ustępować.

Następnie przeszedł do kroku drugiego (czajnik) i tak dalej. W końcu był w stanie wyjść z domu bez rytuału sprawdzania swojej listy. Dzięki temu mógł dotrzeć punktualnie do pracy.

Skuteczność

Około 3 z 4 osób, które przejdą terapię metodą ekspozycji z powstrzymaniem reakcji, znacznie ona pomaga. Spośród osób, których stan się poprawił, średnio 1 na 5 osób będzie przejawiała objawy w przyszłości i będzie wymagała dalszego leczenia. Jednak 1 na 4 osoby odmawia podjęcia terapii ERP lub ją przerywa. Osoby te mogą przejawiać zbyt duży lęk lub czują się zbyt przytłoczone, aby ją zakończyć.

Terapia kognitywna (CT)

Terapia kognitywna to rodzaj terapii, która pomaga w zmianie reakcji na swoje myśli, zamiast ich wyeliminowania. Bywa to pomocne w przypadku występowania niepokojących obsesyjnych myśli, gdy nie ma jednak żadnych rytuał, ani nie są podejmowane żadne działania, aby poczuć się lepiej. Może towarzyszyć wspomagająco terapii metodą ekspozycji i powstrzymania reakcji w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.

Terapia kognitywna umożliwia:

Zaprzestanie walki z myślami

Wszyscy miewamy dziwne myśli — i to wszystko, czym tak naprawdę są. Nie określają, czy jesteś złą osobą, lub czy wydarzy się coś złego, a próby pozbycia się takich myśli po prostu nie przynoszą efektu. Terapia kognitywna pomaga poczuć się lepiej, a nawet zrelaksować, gdy pojawiają się takie myśli. Możesz nauczyć się podchodzić do nich z zaciekawieniem lub rozbawieniem. Nawet jeśli pojawią się mniej przyjemne myśli, nauczysz się ich nie unikać, a pozwolić im po prostu być i myśleć o nich w taki sam sposób. Takie myśli odchodzą zwykle, gdy przestajesz się starać, aby odeszły.

Zmianę reakcji na swoje myśli

Uczysz się zauważać momenty, gdy miewasz niepokojące „myśli o myślach”, takie jak „takie myślenie oznacza, że jestem złym człowiekiem”. Możesz prowadzić dziennik, w którym będziesz zapisywać przykłady niekorzystnego sposobu myślenia, a następnie zmierzyć się z nimi, zadając sobie następujące pytania:

• Jakie są dowody — za i przeciw — na prawdziwość tego twierdzenia?
• Jak ta myśl mi pomaga? Jak mogę na to inaczej spojrzeć?
• Jaki jest najlepszy/najgorszy/najbardziej prawdopodobny scenariusz tego, co się może wydarzyć?
• Jaką radę otrzymałby ode mnie przyjaciel, który mierzy się z takim samym problemem? Jeśli rada, którą daję przyjacielowi, jest inna od tej, którą daję sobie — dlaczego tak jest?

Radzenie sobie z poczuciem winy i odpowiedzialności

Radzisz sobie z nierealistycznymi wyobrażeniami i samokrytyką, np.:

• przykładaniem zbyt dużej wagi do swoich myśli (to „tylko” myśli);
• przecenianiem prawdopodobieństwa złych wydarzeń;
• braniem na siebie odpowiedzialności za niekorzystne wydarzenia, nawet jeśli nie masz na nie wpływu;
• próbą wyeliminowania wszelkiego ryzyka w życiu najbliższych Ci osób.

Sprawdzanie niekorzystnych przekonań

Powszechnym lękiem towarzyszącym zaburzeniom obsesyjno-kompulsyjnym jest przekonanie, że „myślenie o tym sprawi, że to się stanie”. Spróbuj wyjrzeć teraz przez okno w budynku, w którym się znajdujesz, i pomyśl, że ten budynek się zawala. Pomyśl o tym naprawdę mocno. Co się dzieje? Podobnym, niepokojącym przekonaniem jest wiara w to, że „myślenie o czymś jest tak samo złe jak zrobienie tego”. Wyobraź sobie teraz, że twój sąsiad źle się czuje i potrzebuje, aby ktoś zrobił dla niego zakupy. Po prostu pomyśl o tym, jakby to było zrobić dla niego zakupy. Czy to od razu czyni z ciebie dobrego człowieka? Raczej nie. Aby być pomocnym, trzeba coś zrobić. Tak samo jest ze „złymi” myślami. Należy zdawać sobie sprawę, że osoby z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym (OCD) nie wcielają w życie swoich obsesyjnych myśli.

Terapeuta poznawczy pomaga zdecydować, które przekonania pacjenta nadają się do zmiany i pomaga odnaleźć nowe - takie, które są bardziej realistyczne, zrównoważone i wspierające.

Większość spotkań z terapeutą odbywa się w przychodni lekarza rodzinnego, klinice lub czasem - szpitalu. Jest możliwość, aby terapia poznawcza odbywała się przez telefon lub w domu w przypadku osób, które nie są w stanie opuścić domu.

Leczenie antydepresyjne

Leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) mogą być pomocne w zredukowaniu obsesyjnych myśli i kompulsji, nawet u osób, które nie wykazują objawów depresyjnych. Przykładowe leki z tej grupy to sertralina, fluoksetyna, paroksetyna, escitalopram i fluwoksamina.

Generalnie są to bezpieczne leki, jednak przez pierwszych kilka dni mogą wywoływać skutki uboczne takie jak uczucie niepokoju, bóle głowy, suchość w jamie ustnej czy ogólne uczucie rozbicia. W przypadku OCD o średnim lub ciężkim przebiegu leki z grupy SSRI mogą być stosowane samodzielnie lub w połączeniu z terapią poznawczo-behawioralną (CBT). Na pacjentów z OCD lepiej działają zazwyczaj większe dawki.

Jeśli terapia jednym lekiem z grupy SSRI nie przyniesie efektów w ciągu 3 miesięcy, następnym krokiem jest zmiana na inny lek z tej grupy lub na lek o nazwie klomipramina. Zaleca się kontynuację leczenia danym preparatem przez co najmniej 12 miesięcy, o ile przynosi ono skutki. Stosowane leki nie uzależniają, jednak powinno się odstawiać je stopniowo przez kilka tygodni.

Skuteczność

Farmakoterapia jest skuteczna w przypadku 6 na 10 osób. Statystycznie objawy pacjentów zmniejszają się o 1/3. Leki zmniejszające ilość obsesyjnych myśli zapobiegają nawrotom OCD przez tak długo, jak długo są przyjmowane, nawet w przypadku wieloletniego ich stosowania. Jednak - 1 na 3 osoby, które przerwą przyjmowanie leków, doświadczy nawrotu objawów w ciągu kilku następnych miesięcy. Jest to dużo mniej prawdopodobne wtedy, gdy farmakoterapia idzie w parze z CBT.

Co będzie dla mnie lepsze - farmakoterapia czy psychoterapia?

Terapię ekspozycyjną (ERP) w łagodnych przypadkach można przeprowadzać samemu, nawet bez wsparcia profesjonalisty. Jest ona skuteczna i nie wiąże się z żadnymi skutkami ubocznymi, poza wzmożonym odczuwaniem lęku. Z drugiej jednak strony wymaga ona dużej motywacji i ciężkiej pracy. Wiąże się także z odczuwaniem dodatkowej dawki lęku przez krótki czas.

Terapia poznawczo-behawioralna i farmakoterapia są prawdopodobnie tak samo skuteczne. U osób z łagodnym OC sama CBT może być wystarczająca.

W przypadku umiarkowanie nasilonego OCD można najpierw spróbować albo CBT (do 10 godzin pracy z terapeutą), albo farmakoterapii (do 12 tygodni). Jeśli nie nastąpi poprawa, powinno się skorzystać z farmako- i psychoterapii jednocześnie. W niektórych częściach kraju kolejka oczekujących na wizytę u specjalisty może wynosić kilka miesięcy.

Jeśli twoje OCD jest poważne, prawdopodobnie najlepiej będzie już od początku połączyć psychoterapię z przyjmowaniem leków. Sama farmakoterapia jest rozwiązaniem wówczas, gdy OCD jest nasilone, jednak pacjent nie jest w stanie zmierzyć się z lękiem związanym z terapią ERP. Taki model terapii jest skuteczny w przypadku 6 na 10 osób. Wiąże się jednak z większym ryzykiem, że choroba powróci w przyszłości - u 1 na 3 osoby w porównaniu z 1 na 5 w przypadku terapii ERP. Farmakoterapia musi trwać około roku. W przypadku kobiet w ciąży i karmiących piersią nie jest to jednak leczenie z wyboru.

Ważne, abyś omówił te kwestie ze swoim lekarzem, który będzie w stanie udzielić ci dalszych informacji. Być może potrzebujesz także porozmawiać o leczeniu z przyjaciółmi lub członkami rodziny.

Co, jeśli leczenie nie pomaga?

Lekarz może poprosić o objęcie cię opieką przez specjalistyczny zespół utworzony przez psychiatrów, psychologów, pielęgniarki, pracowników socjalnych i terapeutów zajęciowych. Mogą oni zasugerować poniższe rozwiązania:

• dołączenie terapii poznawczej do terapii ekspozycyjnej lub farmakoterapii;
• przyjmowanie dwóch leków zmniejszających nasilenie obsesyjnych myśli jednocześnie, na przykład klomipraminy z citalopramem;
• włączenie leku o działaniu antypsychotycznym, na przykład aripiprazolu lub risperidonu;
• podjęcie leczenia chorób towarzyszących (około 1 na 3 osoby z OCD cierpi również na zaburzenia lękowe, depresję, ma problemy z alkoholem lub nadużywa substancji);
• pracę z rodziną i opiekunami, aby wesprzeć ich i udzielić potrzebnych wskazówek.

Jeśli mieszkanie w pojedynkę sprawia ci trudność, specjaliści mogą również zasugerować znalezienie odpowiedniego zakwaterowania, gdzie uzyskasz wsparcie na drodze do samodzielnego życia.

W przypadku wdrożonego leczenia rokowania dla większości osób z OCD są dobre. Jednakże, jeśli cierpisz na poważne OCD i twój stan się nie poprawia:

• Intensywny program dziennej terapii psychologicznej (CBT i EPR) z pobytem w szpitalu.
• Trwają badania nad głęboką stymulacją mózgu z wykorzystaniem impulsów elektrycznych, których zadaniem jest uśmierzanie objawów.
• Zabieg, który wykonuje się rzadko - tylko wówczas, gdy wszystkie inne sposoby zawiodły, to chirurgia ablacyjna mózgu. Jest to naprawdę metoda ostatniego rzutu ze względu na ryzyko poważnych skutków ubocznych.

Czy będę musiał iść na leczenie do szpitala?

U większości osób poprawa następuje po leczeniu ambulatoryjnym - w przychodni lekarza rodzinnego lub klinice przyszpitalnej. Przyjęcie na oddział zdrowia psychicznego zostanie zasugerowane tylko wtedy, gdy:

• objawy są bardzo nasilone, nie możesz odpowiednio o siebie zadbać lub masz myśli samobójcze;
• masz inne poważne problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak zaburzenia odżywiania, schizofrenia, psychoza lub ciężka depresja;
• twoje OCD uniemożliwia ci dotarcie do kliniki na leczenie.

Które metody leczenia nie działają w przypadku OCD?

Niektóre z tych podejść mogą działać w innych warunkach – ale nie ma na nie mocnych dowodów w przypadku OCD:

• Uzupełniające lub alternatywne terapie, takie jak hipnoza, homeopatia, akupunktura i leki ziołowe – nawet jeśli brzmią atrakcyjnie.
• Inne rodzaje leków przeciwdepresyjnych, chyba że cierpisz na depresję jak również na OCD.
• Tabletki nasenne i uspokajające (zopiklon, diazepam i inne benzodiazepiny) używane przez ponad dwa tygodnie. Te leki mogą uzależniać.
• Terapia par lub małżeńska – chyba że oprócz OCD występują inne problemy w związku. Pomocne jest, aby partner i rodzina spróbowali dowiedzieć się więcej o OCD i jak pomóc z tym.
• Doradztwo i psychoterapia psychoanalityczna. Bardziej specyficzne metody leczenia opisane powyżej wydają się działać znacznie lepiej w przypadku objawów OCD. Jednak niektórym osobom z OCD pomocne jest mówienie o swoim dzieciństwie i przeszłych doświadczeniach.

Co zrobić, jeśli długo trzeba czekać na rozpoczęcie CBT?

Twój lekarz rodzinny może skierować cię do lokalnej usługi o nazwie „Poprawa dostępu do terapii psychologicznych” (IAPT) lub do specjalistycznego zespołu zdrowia psychicznego.

W tej chwili brakuje specjalistów NHS przeszkolonych w zakresie CBT. W niektórych obszarach może być konieczne odczekanie kilku miesięcy na rozpoczęcie leczenia. Wykwalifikowani terapeuci są często zarejestrowani w British Association of Behavioural and Cognitive Psychotherapies.

Jeśli środki opisane w części „Jak mogę sobie pomóc?” nie pomoże, możesz w międzyczasie poprosić swojego lekarza rodzinnego o rozpoczęcie przyjmowania leków z grupy SSRI.

Jakiej pomocy może udzielić moja rodzina i przyjaciele?

Oto kilka sposobów, jakie rodzina i przyjaciele mogą oferować żeby pomoc i wspierać.

• Zachowanie osoby z OCD może być dość frustrujące – pamiętaj, że ta osoba nie stara się być trudna ani zachowywać się dziwnie – radzi sobie najlepiej, jak potrafi.
• Może minąć trochę czasu, zanim ktoś zaakceptuje, że potrzebuje pomocy. Zachęć ich, aby przeczytali o OCD i porozmawiali o tym z profesjonalistą.
• Dowiedz się więcej o OCD.
• Możesz być w stanie pomóc w leczeniu ekspozycyjnym, reagując inaczej na kompulsje twojego krewnego:
  • zachęcać ich do radzenia sobie z przerażającymi sytuacjami;
  • powiedz „nie” uczestnictwu w rytuałach lub sprawdzaniu;
  • nie zapewniaj ich, że wszystko jest w porządku.
• Nie martw się, że ktoś z obsesyjnym lękiem przed przemocą rzeczywiście to zrobi. To nie pomaga.
• Najlepiej nie próbować fizycznie uniemożliwiać komuś przeprowadzenia rytuału.
• Zapytaj, czy możesz pójść z nimi na spotkanie z lekarzem rodzinnym, psychiatrą lub innym specjalistą.

Jakie inne wsparcie i zasoby są dostępne?

Grupy wsparcia

OCD Action
Organizacja charytatywna dla osób z OCD, dysmorfią ciała, kompulsywnym skubaniem skóry i trichotillomanią.

Linia pomocy i informacji: 0845 390 6232

E-mail: support@ocdaction.org.uk.

OCD-UK
Narodowa grupa wsparcia dla dzieci i dorosłych z OCD.

Linia porad: 0845 120 3778

E-mail: support@ocduk.org. 

Anxiety UK
Organizacja dla osób z problemami lękowymi, w tym z paniką, fobiami, OCD i pokrewnymi stanami. Zapewnia wsparcie osobom cierpiącym, ich rodzinom i opiekunom. Czat na żywo, e-mail, książki samopomocowe, płyty CD, DVD i zasoby.

Telefon zaufania: 0844 775774

E-mail: support@anxietyuk.org.uk.

Więcej informacji

NHS Choices
Informacje Narodowej Służby Zdrowia na temat warunków, leczenia, lokalnych usług i zdrowego trybu życia.

Brytyjski Związek Terapii Poznawczo-Behawioralnych (BABCP)

Główna organizacja dla różnych grup specjalistów, która oferuje CBT w NHS i poza nim. Utrzymuje standardy dobrych praktyk, dostarcza informacje, ulotki i prowadzi rejestr członków, z którymi można się skontaktować w sprawie leczenia poza NHS. Tel. 0161 054 304; email: babcp@babcp.com. 

Skomputeryzowana CBT

Aby uzyskać informacje na temat pakietów komputerowych samopomocy dotyczących lęku, depresji, fobii, paniki i OCD, zapoznaj się z naszą ulotką poświęconą CBT lub pod poniższymi linkami: 

• Narodowy Instytut Doskonałości Zdrowia i Opieki (NICE)
• Anxiety UK
• OCD in the 21st Century
  

Dalsze czytanie

„Dobre czytanie książek na receptę”

Ten program pomaga zarządzać swoim samopoczuciem za pomocą samodzielnego czytania. Lista książek jest zatwierdzana przez osoby żyjące z opisanymi schorzeniami oraz przez pracowników służby zdrowia, w tym Royal College of Psychiatrists. Ten program jest szeroko wspierany przez biblioteki publiczne.

Zrozumienie wytycznych NICE

Informacje dla osób z zaburzeniami OCD lub dysmorfią ciała, ich rodzin i opiekunów oraz ogółu społeczeństwa.

Książki

Uwolnij się od OCD: Przezwyciężanie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych za pomocą CBT przez Fiona Challacombe, Victoria Bream Oldfield i Paul Salkovskis, Vermillion.

Zrozumienie Obsesji i kompulsji: Podręcznik samopomocy autorstwa Franka Tallisa, Sheldon Press.

Przezwyciężenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego: książka samopomocy wykorzystująca techniki poznawczo-behawioralne autorstwa Davida Veale'a i Roberta Willsona, Constable i Robinsona.

This translation was produced by CLEAR Global (Jan 2023)