ADHD u dorosłych

Below is a Polish translation of our information resource on ADHD in adults. You can also view our other Polish translations.

Niniejsze informacje są przeznaczone dla osób dorosłych cierpiących na zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) lub sądzących, że mogą mieć ADHD, a także dla osób, które je znają i wspierają.

Omawiane kwestie:

• czym jest ADHD
• trudności i mocne strony, które mogą mieć osoby z ADHD
• przyczyny ADHD
• jak uzyskać pomoc i leczenie, jeśli masz trudności
• jak wspierać siebie samego lub kogoś, kogo znasz.

Czym jest ADHD?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) to diagnoza stawiana osobom, które mają następujące problemy:

• nieuwaga — trudności z koncentracją
• nadpobudliwość — odczuwanie niepokoju i trudności z usiedzeniem w miejscu
• impulsywność — mówienie lub robienie rzeczy bez wcześniejszego przemyślenia konsekwencji.

Większość osób ma takie problemy w pewnym momencie życia lub w określonych sytuacjach. Przykładowo: ktoś może mieć problemy z koncentracją w ciągu dnia, jeżeli nie wyśpi się w nocy.

Jednak w przypadku osób z ADHD trudności te zwykle pojawiają się w dzieciństwie i u wielu osób trwają podczas dorastania, chociaż mogą ulegać zmianom lub poprawie. Wyzwania te będą wpływać na daną osobę w wielu sferach życia.

„Dla mnie czytanie książki może sprawiać wrażenie, że jadę na karuzeli, a książkę trzyma ktoś stojący w tłumie. Zadania mogą wydawać się przejażdżką samochodem, podczas której moja niespokojna osobowość kontroluje pedały, a moja ciekawska osobowość trzyma kierownicę”. Osoba z ADHD

Jakim rodzajem schorzenia jest ADHD?

ADHD to „zaburzenie neurorozwojowe”. Takie zaburzenia mogą wpływać na wiele różnych funkcji mózgu, w tym uczenie się, komunikację, ruch, emocje i uwagę.

Zaburzenia neurorozwojowe pojawiają się w dzieciństwie i u wielu ludzi trwają przez całe życie. Oznacza to, że nie można ich „wyleczyć”. Osoby z zaburzeniami neurorozwojowymi mogą jednak uzyskać korzyści ze wsparcia i zmian w ich otoczeniu.

Osoby z jednym zaburzeniem neurorozwojowym mogą z większym prawdopodobieństwem cierpieć również na inne, np.:

• zaburzenie ze spektrum autyzmu
• problemy z koordynacją ruchową
• zaburzenia mowy, języka i komunikacji
• zespół Tourette’a
• dysleksja
• dyskalkulia.

Jeżeli osoba z ADHD nie otrzyma właściwej diagnozy lub leczenia, może to źle wpłynąć na jej samopoczucie psychiczne i fizyczne.

Osoby z ADHD często otrzymują diagnozy innych schorzeń psychicznych i fizycznych. Może to utrudnić rozpoznanie ADHD.

Jak często występuje ADHD?

ADHD dotyka około 3–4 osób dorosłych na 100. Osoby z ADHD mogą mieć różną historię, lecz zaburzenie to jest częstsze u osób spełniających któreś z poniższych kryteriów:

• rodzeństwo lub członek bliskiej rodziny z ADHD
• epilepsja
• inne schorzenia neurorozwojowe, zaburzenia/trudności w nauce
• choroby psychiczne
• historia nadużywania alkoholu lub narkotyków
• notowanie w rejestrze karnym
• nabyty uraz mózgu
• przebywanie w domu dziecka / rodzinie zastępczej

Do kryteriów należą też:

• bycie wcześniakiem
• otrzymanie diagnozy „zaburzenie opozycyjno-buntownicze” lub „zaburzenie zachowania” w dzieciństwie
• podejrzenie choroby psychicznej takiej jak zaburzenia lękowe lub depresja w dzieciństwie.

Czy ADHD zależy od płci?

Chłopcy częściej niż dziewczynki otrzymują diagnozę ADHD. Jednak u osób dorosłych liczba diagnoz ADHD u mężczyzn i kobiet jest bardziej zbliżona. Może to być spowodowane tym, że chłopcy w dzieciństwie częściej wykazują objawy nadpobudliwości lub impulsywności, które łatwiej zauważyć.

W kwestii diagnozy, dziewczynki i kobiety mogą częściej:

• mieć niezdiagnozowane ADHD
• nie uzyskać skierowania na ocenę pod kątem ADHD
• otrzymać niewłaściwą diagnozę innego zaburzenia zdrowia psychicznego lub zaburzenia neurorozwojowego.

Jak mogę stwierdzić, czy mam ADHD?

Oto lista głównych objawów ADHD. Aby otrzymać diagnozę ADHD, objawy te muszą powodować znaczące trudności w przynajmniej dwóch sferach życia codziennego. Np. dom, nauka lub zatrudnienie, związki i warunki mieszkaniowe.

Osoby z ADHD zgłaszają przeżywanie mnóstwa innych doświadczeń, które mogą nie być tutaj wymienione. Uwzględniliśmy przykłady obejmujące szeroki zakres wiekowy, od uczących się, młodych osób do osób pracujących.

Nie wszystkie z tych objawów będą oczywiste dla innych. Osoby z ADHD często wypracowują sposoby ukrywania swoich objawów, co może być bardzo wyczerpujące i negatywnie wpływać na ich zdrowie psychiczne.

Mocne strony ADHD

Myślenie o ADHD nie tylko jako o wadzie lub zaburzeniu, lecz jako o „byciu innym”, może być pomocne. Niektórzy ludzie postrzegają pewne aspekty swojego ADHD jako mocne strony w określonych sytuacjach lub otoczeniach:

• Wysoka koncentracja — niektóre osoby z ADHD odkrywają, że mają zdolność wysokiej koncentracji na rzeczach, które je interesują. Może to oznaczać, że mają ogromną wiedzę na pewne tematy lub są bardzo produktywni, gdy czują się zmotywowani i pełni zapału w jakiejś kwestii.
• Reakcja na kryzys — inne osoby z ADHD odkrywają, że działają efektywniej w sytuacji kryzysowej, gdy sytuacja wymaga ich pełnej uwagi.
• Kreatywność — tendencja do rozpraszania się może oznaczać, że osoba z ADHD analizuje alternatywne i kreatywne sposoby rozwiązywania problemów.

Niektóre osoby z ADHD mogą wykorzystywać te cechy z korzyścią dla siebie. Inni mogą potrzebować systemu wsparcia, by wykorzystać te mocne strony.

„Miałem dość tego, że wciąż mówiono mi, że przeszkadzam, że jestem nieuprzejmy, że zawsze przerywam innym. A nie, że byłem zaangażowany. Byłem gorliwy. Byłem podekscytowany. Pamiętam ze szkoły jedną nauczycielkę, która była fantastyczna. Mówiła, że uwielbia moje zaangażowanie, ale żebym poczekał jeszcze pięć minut. Sprawiało to, że czułem się dobrze”. Hameed

Jak mogę stwierdzić, czy ktoś, kogo znam, ma ADHD?

Przyjaciele i rodzina mogą zauważyć oznaki ADHD u kogoś, kogo znają. Stowarzyszenie Canadian ADHD Resource Alliance (CADDRA) ma pomocną listę, która może wskazać, że ktoś, kogo znasz, cierpi na ADHD i nie otrzymuje wsparcia:

• Problemy z organizacją. Przykładowo, kiepskie zarządzanie czasem, zapominanie o spotkaniach, częste spóźnianie się i nieukończone projekty
• Niekonsekwentne wyniki w nauce lub pracy
• Problemy z panowaniem nad gniewem
• Problemy rodzinne lub małżeńskie
• Brak rutyny. Przykładowo, nieregularne nawyki dotyczące snu
• Trudności w zarządzaniu finansami
• Uleganie nałogom, np. uzależnienie od narkotyków, kompulsywne zakupy lub hazard
• Częstsze wypadki spowodowane brawurą lub nieuwagą
• Problemy związane z kierowaniem pojazdami, np. mandaty za przekroczenie szybkości, poważne wypadki lub utrata prawa jazdy
• Konieczność zredukowania obowiązków w pracy lub trudności w realizowaniu wyznaczonych zadań podczas nauki
• Niska samoocena lub notorycznie słabe wyniki.

Osoby, które mają bliskiego krewnego z ADHD, również z wyższym prawdopodobieństwem same mają ADHD.

 „Cieszę się z mojego mózgu w takim samym stopniu, w jakim mam z nim trudności. Równowaga w tej kwestii jest dla mnie ważna. Zajęło mi to wiele lat, lecz potrafię rozpoznać swoje mocne strony związane z moim neurotypem. Nie można mówić tylko o moich „wadach”. Moje doświadczenia są tylko MOJE”. Clare

Czy ADHD staje się coraz częstsze?

W ostatnich latach poradnie ADHD w całej Wielkiej Brytanii odnotowały wzrost liczby skierowań. Jest wiele możliwych przyczyn, w tym:

• powszechniejsza wiedza na temat ADHD w społeczeństwie oraz wśród pracowników służby zdrowia
• pandemia COVID-19, z powodu której nastąpiły zmiany w środowisku pracy i nauki. Zachowania związane z ADHD mogły przez to stać się bardziej widoczne.

Większa liczba osób kierowanych na oceny pod kątem ADHD to pozytywne zjawisko, ponieważ oznacza, że osoby z ADHD mogą otrzymać wsparcie, którego potrzebują. Osoby, które dowiedzą się, że nie mają ADHD, lecz mają podobne potrzeby wsparcia, również otrzymają pomoc.

Niektórzy ludzie niewłaściwie stwierdzają, że ADHD jest „modne” lub „zmyślone”. W rzeczywistości pierwszy opis zaburzenia przypominającego ADHD napisał lekarz w XVIII wieku. Nazwa zaburzenia zmieniła się z czasem, lecz opisane wówczas trudności były takie same, jak dziś przy rozpoznaniu ADHD.

Pracownicy służby zdrowia i naukowcy z całego świata zgadzają się, że ADHD to realne schorzenie. Istnieją jasne wytyczne opisujące, jak diagnozować, oceniać, wspierać i leczyć ADHD.

Kiedy pojawia się ADHD i jak zmienia się z czasem?

W dzieciństwie

Objawy ADHD mogą pojawić się we wczesnych latach i zwykle są obserwowane po raz pierwszy w okresie szkolnym. Jednak niektórzy mogą nie odczuć problemów przed osiągnięciem dorosłości bądź też trudności te mogą pozostać niezauważone do znacznie późniejszego wieku.

Chociaż osoby z ADHD mają wspólne, „typowe” objawy, zaburzenie to może różnić się u różnych ludzi. Czynniki wpływające na to, jak przejawia się ADHD, to:

• pochodzenie
• osobowość
• dopasowanie do otoczenia
• poziom wsparcia i ustrukturyzowania
• pozytywne i negatywne doświadczenia życiowe
• etap życiowy.

Objawy nadpobudliwości i impulsywności są zwykle częstsze w dzieciństwie i dla niektórych osób z czasem stają się coraz mniejszym wyzwaniem. Objawy nieuwagi zwykle stają się większym problemem dla nastolatków i osób dorosłych.

Podczas dorastania

Młodzi ludzie, dorastając, zwykle doświadczają większych trudności i otrzymują mniej wsparcia. Przykładowo: jeżeli ktoś mieszkał w domu rodzinnym i miał mnóstwo wsparcia, ADHD mogło nie sprawiać takiej osobie trudności aż do momentu wyprowadzenia się.

Młode osoby dorosłe z ADHD często stają w obliczu nowych wyzwań, takich jak:

• praca lub nauka
• mieszkanie samodzielnie
• związki
• finanse.

W dorosłym życiu

Nowe wyzwania w życiu, takie jak rodzicielstwo, mogą nadal zwiększać ogólny poziom stresu u danej osoby. Może to oznaczać, że ADHD wraz z wiekiem sprawia coraz więcej problemów.

Osoby z ADHD mogą mieć coraz większe trudności, by sprostać wzrastającemu ogólnemu poziomowi stawianych wymagań i stresu. Gdy to następuje, mogą być przytłoczeni i czuć się źle. Można tego uniknąć dzięki właściwemu wsparciu. Więcej informacji na ten temat można znaleźć niżej, w sekcji dotyczącej wsparcia.

„Dowiedziałam się o tym wczoraj od mojej lekarki rodzinnej… która dała mi skierowanie, by potwierdzić diagnozę. Właśnie próbuję zrozumieć, co czuję w tej kwestii. Mam 38 lat — nikt tego nie zauważył przez całe moje życie. Nigdy nie mogłam wyrazić, jak się czułam, aż do teraz”. Rachael

Co wywołuje ADHD?

U większości osób z ADHD zaburzenie jest wywołane poprzez połączenie czynników genetycznych i środowiskowych.

• Czynniki genetyczne - uwarunkowania genetyczne, mające wpływ na rozwój ADHD, zazwyczaj stanowią zespół niewielkich różnic genetycznych, a nie są związane z jednym genem.
• Czynniki środowiskowe - uwarunkowania środowiskowe mogą obejmować:
  • trudności, gdy dziecko przebywa w łonie matki
  • trudności podczas porodu
  • kontakt z substancjami toksycznymi
  • niedobór składników odżywczych
  • uszkodzenie mózgu.

Badania wykazały, że czynniki genetyczne i środowiskowe prowadzące do ADHD, mają także często wpływ na inne zaburzenia psychiczne i fizyczne.

Czy osoby z ADHD są bardziej narażone na inne zaburzenia?

Wyniki przeprowadzonych badań pokazały, że inne schorzenia psychiczne i fizyczne występują częściej u osób z ADHD. Są to między innymi:

• stany lękowe
• depresja
• zaburzenie afektywne dwubiegunowe

nadużywanie substancji psychoaktywnych

• otyłość
• zaburzenia odżywiania
• alergie
• astma
• zaburzenia snu
• cukrzyca
• zaburzenia układu immunologicznego,np. artretyzm czy łuszczyca
• zespół hipermobilności stawów.

Gdzie szukać pomocy, jeśli wydaje mi się, że mam ADHD?

Jeśli wydaje Ci się, że masz ADHD i wpływa to negatywnie na Twoje życie, zwróć się po poradę lekarską, aby uzyskać skierowanie do odpowiedniej placówki specjalistycznej. Często jest to środowiskowa służba zdrowia psychicznego lub ośrodek specjalizujący się w opiece nad osobami cierpiącymi na zaburzenia neurorozwojowe.

Niestety, mamy pełną świadomość tego, że niektóre osoby maja problemy z uzyskaniem skierowania na badanie w kierunku ADHD. Jest to spowodowane brakiem wiedzy o ADHD u osób dorosłych lub też uważa się, że ich problemy są spowodowane czymś innym. Na przykład, u niektórych osób stwierdzono problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak stany lękowe, depresję czy zaburzeń mających związek z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, podczas gdy wyjaśnia to tylko część ich problemów. Kiedy tak się dzieje, leżące ich podłoża ADHD może pozostać przeoczone.

Wiadomo też, że czas oczekiwania na badanie w kierunku ADHD może być bardzo długi, a to oznacza, że u niektórych osób zaburzenie to nie zostanie przez dłuższy czas rozpoznane. Czas oczekiwania na rozpoznanie może zależeć od miejsca zamieszkania.

Jak rozpoznaje się ADHD?

Aby dowiedzieć się, czy masz ADHD można wypełnić kwestionariusz z pytaniami lub ankietę . Kwestionariusz może być pomocny podczas procesu rozpoznawania ADHD, ale zaburzenie to może zostać prawidłowo rozpoznane podczas:

• szczegółowego wywiadu
• oceny podczas konsultacji

Narodowy instytut NICE (National Institute for Health and Care Excellence) stworzył wytyczne do rozpoznawania ADHD. Bez względu na to, w jakiej części kraju mieszkasz, procedura rozpoznania powinna być zgodna z tymi wytycznymi.

Szczegółowa dokumentacja rozpoznania powinna zawierać przynajmniej poniżej wymienione informacje:

• pozycja, kwalifikacje i doświadczenie osoby przeprowadzającej ocenę
• omówienie występujących objawów ADHD i czy spełniają one kryteria do rozpoznania ADHD. Zazwyczaj jest to udokumentowane za pomocą usystematyzowanych metod do postawienia rozpoznania i kwestionariuszy
• pełen opis zdrowia psychicznego
• informacje na temat dzieciństwa, rozwoju, wykształcenia oraz umiejętności radzenia sobie z codziennymi obowiązkami
• opis wszelkich problemów ze zdrowiem fizycznym
• informacje uzyskane od innych osób, które Cię znają, szczególnie na temat tego jaki byłe(a)ś w dzieciństwie, jeśli to możliwe.

Rozpoznanie choroby przez prywatnych specjalistów

Oprócz świadczeń oferowanych przez NHS istnieje wielu prywatnych specjalistów, którzy wykonują rozpoznanie ADHD prywatnie.

Jeśli Twoje rozpoznanie zostało wykonane w innym miejscu, specjalista NHS zajmujący się ADHD u dorosłych sprawdzi, czy dokumentacja zawiera wszystkie dane wymieniowe powyżej, przed skierowaniem Cię do świadczeń oferowanych przez NHS. Jest to spowodowane tym, że specjaliści przepisujący leki na ADHD muszą mieć pewność, że posiadają wszelkie informacje konieczne do bezpiecznego przepisania leku na odpowiednie zaburzenie.

Z tego powodu należy przed uzyskaniem oceny przez prywatnego specjalistę upewnić się, że będzie ona zaakceptowana przez lokalną placówkę NHS.

Czego mogę się spodziewać po tym, jak zostanie u mnie stwierdzone ADHD?

Po otrzymaniu rozpoznaniu ADHD możesz przejść przez fazę adaptacyjną. Może się to objawiać różnorodnymi emocjami, jak na przykład:

• Poczuciem ulgi, że wiadomo już, jaka jest przyczyna niektórych z Twoich problemów, i że nie jesteś sam(a). Możesz także odczuwać ulgę, wiedząc, że nie wynikają one z „bycia leniem”, „braku zaangażowania”, „bycia nieporządnym” i innych etykietek, jakie były przypisane Tobie w przeszłości.
• Frustracją z powodu tego, że zaburzenie nie zostało rozpoznane i leczone wcześniej. Możesz nawet odczuwać złość na swoich rodziców, instytucje edukacyjne i zdrowotne, które nie zwróciły na to uwagi wcześniej.
• Smutkiem z powodu utraconych możliwości i wpływu, jaki nieleczone ADHD miało na życie Twoje i bliskich Tobie osób.

Rozpoznanie ADHD może stać się ważną częścią tego, jak postrzegasz siebie. Może być trudno uzyskać równowagę pomiędzy:

• postrzeganiem siebie jako osoby, na której życie ADHD ma wpływ na wiele sposobów
• niepostrzeganiem ADHD jako najważniejszej części Twojej osobowości.

Podejście skoncentrowane znalezieniu rozwiązań, branie pod rozwagę tego, co sprawia trudności w życiu i co można w związku z tym zrobić, by poprawić sytuację, może pomóc w osiągnięciu stabilności.

„W tym momencie jestem rozchwiana emocjonalnie. Szkoda, że nie odkryto tego wcześniej. Pomyślałam o tym dopiero wtedy, kiedy usłyszałam o prawdziwych przeżyciach a nie piętnujących stereotypach.” – Rachel

Po otrzymaniu rozpoznania

Osoba, która rozpoznała u Ciebie ADHD powinna omówić z Tobą:

• w jaki sposób ADHD wpływa na Ciebie
• Twoje cele
• rzeczy, które były pomocne dla Ciebie w przeszłości
• wszelkie zaburzenia, które masz, a które mogą mieć wpływ na Ciebie.

Powinna ona także skierować Cię po odpowiednie świadczenia i informacje, które mogą być przydatne.

Zanim rozpoczniesz leczenie

Przed rozpoczęciem leczenia osoba, która przeprowadziła rozpoznanie, powinna omówić z Tobą:

• przeprowadzenie zmian w środowisku domowym, w pracy i szkole
• pomocne zmiany stylu życia
• korzyści i efekty niepożądane leczenia
• Twoje preferencje związane z leczeniem
• Twoje wszelkie wątpliwości.

Jakie wsparcie mogę otrzymać, jeśli mam ADHD?

Przebywanie pośród ludzi, którzy rozumieją ADHD i w środowisku, które pozwala odkryć w sobie to, co najlepsze, może mieć ogromne znaczenie. Może to oznaczać, że zostaną Ci zaoferowane udogodnienia w miejscu pracy lub terapeuta zajęciowy pomoże Ci opracować skuteczną rutynę obowiązków domowych.

Wszystkie te kwestie zostaną szczegółowo omówione poniżej, ale warto pamiętać, że zmiany w Twoim środowisku należą do jednych z najważniejszych elementów wsparcia, jakie można uzyskać w przypadku ADHD.

Trzeba także mieć na uwadze, że nie ma jednego rozwiązania, które sprawi, że wszystkie objawy ADHD ustąpią. Podczas czytania tych informacji warto zastanowić się, jak te objawy wpływają na różne obszary Twojego życia.

„Chociaż ADHD jest bardzo trudno kontrolować, dzięki otrzymanej pomocy mogłem nauczyć się rozpoznawać moje tendencje do bycia pochłoniętym czynnościami, które kocham i wykorzystać to w konstruktywny sposób.” James

Zrozumieć ADHD

Grupy wzajemnego wsparcia

Grupy wzajemnego wsparcia są darmowym lub tanim świadczeniem,które umożliwia osobom z ADHD wysłuchania i dzielenia się swoimi doświadczeniami, poradami, strategiami i wskazówkami. Dają one także okazję do spotkań towarzyskich. Spotkania grupowe mogą się odbywać w Internecie lub osobiście. Możliwość uczestnictwa w spotkaniach grup wzajemnego wsparcia oraz ich charakter będzie się różnić w zależności od miejsca zamieszkania.

Informacje online

Dowiedzenie się na temat danej dolegliwości może być przydatne, a wiele informacji na temat ADHD można znaleźć w Internecie. Należy pamiętać, że jakość informacji online może być różna. Niestety, czasami informacje w internecie mogą być niedokładne, wprowadzające w błąd lub nawet nieprawdziwe. Na końcu naszego informatora znajduje się lista niektórych pomocnych źródeł na stronach internetowych.

Terapia zajęciowa

Terapeuta zajęciowy może pracować z osobami z ADHD, by pomóc im w:

• zorganizowaniu ich otoczenia fizycznego i społecznego
• rozwinięciu umiejętności efektywnego zarządzania czasem
• stworzeniu efektywnych harmonogramów na rzecz spełnienia wymagań związanych z pracą
• wypracowaniu dyscypliny w celu przestrzegania zaplanowanych działań, przezwyciężając czynniki zakłócające uwagę, a jednocześnie zachowując elastyczność w przypadku zmian.

Celem terapii zajęciowej jest pomóc ludziom żyć niezależnie w takim stopniu, w jakim jest to możliwe, i branie udziału w znaczących dla nich aktywnościach.

Skierowanie na bezpłatną terapię zajęciową można uzyskać od NHS lub opieki społecznej. Jest to zależne od indywidualnych potrzeb. Można także zdecydować się na odpłatne usługi niezależnego terapeuty zajęciowego. Royal College of Occupational Therapists udostępnia listę wykwalifikowanych i zarejestrowanych terapeutów zajęciowych.

„Gdybym tylko wiedział, że osoby z ADHD zaczynają robić wiele rzeczy, ale ich nie kończą... to dokładnie tak jak ja. I gdybym widział, że powodem tego jest ADHD,byłbym bardziej ostrożny z robieniem czegoś pod wpływem impulsu i bez zastanowienia.” Hameed

Praca i edukacja

Zasadne udogodnienia

Zgodnie z Ustawą o równym traktowaniu 2010 (Equality Act 2010), pracodawcy, szkoły średnie i uniwersytety muszą dokonać „zasadnych udogodnień”, by osoby o cechach prawnie chronionych nie znalazły się w sytuacji znacząco niekorzystnej. Cechy prawnie chronione obejmują niepełnosprawność, w której zawiera się ADHD. Więcej informacji na temat niepełnosprawności w świetle prawa można znaleźć na rządowej stronie internetowej.

Rodzaj zasadnych udogodnień, jakie może otrzymać osoba z ADHD są zależne od:

• wpływu jaki ma nią to zaburzenie
• ich wykonalności
• rozmiaru organizacji
• dostępności środków finansowych i zasobów
• tego, czy udogodnienia pozwolą na usunięcie niekorzystnej sytuacji.

Przykładowe zasadne udogodnienia obejmują:

• ustawienie biurka w spokojnej części biura
• przekazywanie poleceń zarówno na piśmie jak i ustnie
• delegowanie pracy, kiedy to możliwe
• pomoc w nadawaniu struktury powierzonym zadaniom.

Organizacja pod nazwą Association of Graduate Careers Advisory Service podaje więcej przykładów.

Program Access to Work

Access to Work jest świadczeniem oferowanym przez Departament Pracy i Świadczeń Emerytalnych (Department for Work and Pensions). Zapewnia ono praktyczne i finansowe wsparcie dla osób z niesprawnościami. Jest ono dostępne dla osób zatrudnionych, prowadzących własną działalność lub szukających pracy.

Jednak jedynie w przypadku, gdy potrzebują one wsparcia i adaptacji w miejscu pracy, które wykracza poza „zasadne udogodnienia”, są prawnie wymagane od pracodawców. Na przykład, Access to Work może pomóc w finansowaniu doradcy zawodowego lub zaoferować dodatkowy kurs.

Dodatkowe informacje na temat warunków koniecznych do otrzymania świadczenia oraz procesu składania wniosków można znaleźć na rządowej stronie internetowej Zjednoczonego Królestwa.

Terapie psychologiczne

Niektóre terapie psychologiczne mogą pomóc w radzeniu sobie z objawami ADHD. Są to między innymi:

• Kursy psychoedukacyjne
• Rozwaga
• Terapia poznawczo-behawioralna (ang. CBT - cognitive behavioural therapy)

Więcej informacji na temat terapii, które mogą być pomocne przy ADHD można znaleźć na stronie internetowej NHS.

Podczas szukania terapeuty warto zwrócić uwagę na to, czy mają odpowiednią wiedzę na temat ADHD lub czy są chętni do uzyskania wiedzy w tym kierunku. Pozwoli to na otrzymanie wspierającej,optymalnej opieki. Jest to także bardzo ważne z tego powodu, że niektóre wyzwania wynikające z ADHD mogą mieć wpływ na terapię. Na przykład, zapominanie może spowodować, że zapomnisz lub spóźnisz się na wyznaczoną wizytę lub możesz mieć problemy z pracą nad przydzielonym zestawem zadań po wizycie.

Świadczenia terapii poprzez rozmowę można znaleźć na stronie internetowej NHS.

Terapia poznawczo-behawioralna (ang. CBT - cognitive behavioural therapy)

CBT jest usystematyzowanym programem terapeutycznym, który pomaga ludziom zidentyfikować niepożądane wzorce myślowe i rozwinąć umiejętności, by je przezwyciężyć.

Jeśli masz ADHD, CBT może pomóc Ci z:

• doskonaleniem umiejętności organizacji i zarządzania czasem
• regulacją i panowaniem nad emocjami
• rozwijanie empatii i zrozumienie punktu widzenia innych
• strategie poprawy uwagi i zarządzania impulsywnością.

W zespole ADHD terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest najskuteczniejsza w połączeniu z lekami.

Coaching i mentoring

Trenerzy lub mentorzy mogą pomóc w budowaniu umiejętności życia codziennego, np. zarządzania czasem, a także we wprowadzaniu zmian środowiskowych. Istnieją trenerzy, którzy specjalizują się w pomaganiu osobom z ADHD.

Należy jednak pamiętać, że coaching i mentoring to zawody podlegające samoregulacji, bez regulacyjnych standardów prawnych. Usługi coachingowe i mentoringowe różnią się jakością i ekspertyzą. Organizacja ADHD Europe oferuję listę pytań, które mogą pomóc w wyborze odpowiedniego trenera.

Leki

Jeśli próbowałeś/-aś zmian środowiskowych, lecz nadal masz trudności, pomocne mogą okazać się leki.

Przed rozpoczęciem leczenia osoba lecząca Cię powinna sprawdzić twój stan psychiczny i fizyczny. Osoba ta powinna poinformować cię o ryzyku związanym z przyjmowaniem leków pobudzających, jeśli cierpisz na inne schorzenia, a także powinna pomóc ci w monitorowaniu siebie pod kątem ewentualnych skutków ubocznych. Kiedy zaczniesz już przyjmować skuteczny dla ciebie lek, należy sprawdzać jego działanie przynajmniej raz w roku.

Dostępnych jest kilka różnych leków stosowanych w leczeniu ADHD. Dzielą się na dwie grupy:

Leki pobudzające:

• metylofenidat
• dekstroamfetamina

Leki pobudzające zwiększają dostępność neuroprzekaźników dopaminy i noradrenaliny w obszarach mózgu, które pomagają kontrolować uwagę i zachowanie. Istnieją mocne dowody na stosowanie stymulantów w leczeniu ADHD, a u większości osób są one skuteczne, bezpieczne i dobrze tolerowane. Zazwyczaj będziesz w stanie szybko stwierdzić, czy są one skuteczne, czy też nie.

Dawkowanie leku należy zwiększać stopniowo, aby zminimalizować skutki uboczne i ustalić dawkę odpowiednią dla siebie. Większość ludzi odczuwa zauważalne korzyści już w przypadku pierwszego próbowanego leku. Inne osoby mogą potrzebować wypróbowania innego leku, aby uzyskać najlepsze wyniki.

Wiele osób zastanawia się, dlaczego leki stymulujące stosuję się w leczeniu zaburzenia powodującego nadpobudliwość. Leki te wzmacniają część mózgu, która może pomóc kontrolować obszary mózgu odpowiedzialne za nadpobudliwość.

Leki niestymulujące:

• atomoksetyna
• guanfacyna

Leki niestymulujące zwiększają dostępność noradrenaliny lub naśladują jej działanie. Zwykle potrzeba więcej czasu niż w przypadku leków pobudzających, aby zaczęły działać. Stosuje się je zazwyczaj, jeśli leki pobudzające nie zadziałały lub jeśli trudno jest pacjentowi je zażywać.

Wiele stosujących leki osób z ADHD uważa je za bardzo pomocne, ale są też pacjenci, którzy nie decydują się na ich przyjmowanie lub nie mogą ich zażywać. Wszystkie leki mają skutki uboczne, a dla niektórych osób są one bardziej zauważalne niż dla inni.

Leki bez recepty

Niektórzy kupują leki na ADHD bez recepty. Może tak być, ponieważ podejrzewają, że mają ADHD, ale nie chcą lub nie mogą poddać się badaniu. Inne powody przyjmowania leków na ADHD wydawanych bez recepty to:

• poprawa wyników w nauce lub pracy
• imprezowanie i spotkania towarzyskie
• utrata wagi.

Kupowanie leków na ADHD przez Internet lub zdobywanie ich bez recepty może być niebezpieczne, ponieważ:

• niekoniecznie otrzymasz lek, o który chodziło
• nie będziesz mieć wsparcia lekarza, aby dowiedzieć się, czy lek na Ciebie działa i jak go prawidłowo stosować
• nie uzyskasz niezbędnego monitorowania.

Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że przyjmowanie leków na ADHD poprawia wydajność u osób, które nie mają ADHD.

„Istnieją strony internetowe działające na czarnym rynku,sprzedające różne produkty, ale nie są one regulowane i niekoniecznie wiesz, co otrzymujesz, a jest to bardzo ryzykowne”. James

Co mogę zrobić dla siebie?

Istnieje parę rzeczy, które osoby z ADHD mogą zrobić, aby wesprzeć swój ogólny stan zdrowia i dobre samopoczucie.

1. Powiedz osobom w swoim otoczeniu, jak mogą pomóc

Jak w przypadku każdej choroby, ludzie często chcą pomóc, ale nie wiedzą jak, co kończy się udzielaniem bezużytecznych rad. Opowiedz ludziom w swoim życiu o rzeczach, które robisz, a których nie uważasz za pomocne.

2. Staraj się regularnie ćwiczyć

Regularne ćwiczenia są dobre dla każdego. Wśród osób z ADHD, wykazano, że mogą one znacznie zmniejszyć objawy związane z lękiem i depresją, które mogą pogorszyć symptomy ADHD. Nie wykazano, aby ćwiczenia miały pozytywny wpływ na objawy nadpobudliwości, impulsywności lub braku uwagi.

3. Zadbaj o wystarczającą ilość snu dobrej jakości

Brak dobrego snu może pogorszyć objawy ADHD. Wyrobienie dobrych nawyków związanych ze snem może być wyzwaniem, lecz jest kilka rzeczy, których możesz spróbować:

• Opracuj i utrzymuj kojącą rutynę przed snem, np. branie kąpieli, słuchanie muzyki
• Kładź się i wstawaj o tej samej porze każdego dnia, także w weekendy
• Unikaj czasu przed ekranem na co najmniej godzinę przed snem
• Nie spożywaj cukru, kofeiny ani alkoholu na kilka godzin przed snem
• Zadbaj o odpowiednią ilość ćwiczeń w ciągu dnia
• Zadbaj, aby w sypialni było ciemno i cicho. Jeśli możesz, zostaw otwarte okno, by wpuścić świeże powietrze

4. Dąż do zachowania regularnej i zbilansowanej diety

Obszerne badanie wykazało, że istnieje związek między objawami nieuwagi a niezdrowymi nawykami żywieniowymi, włączając spożywanie pokarmów bogatych w dodatek cukru. Niezdrowa dieta negatywnie wpływa na zdrowie fizyczne i prawdopodobnie również nastrój, co może utrudniać radzenie sobie z objawami ADHD.

5. Prowadzenie pojazdów

Zgodnie z prawem masz obowiązek poinformować agencje Driver and Vehicle Licensing Agency (DVLA) o wszelkich schorzeniach, które mogą mieć wpływ na Twoją zdolność do bezpiecznego prowadzenia pojazdu.

Jeśli nie masz pewności, czy ADHD lub Twoje leki na ADHD wpływają na Twoją zdolność do bezpiecznego prowadzenia pojazdu, porozmawiaj ze swoim lekarzem. Jeżeli ADHD wpływa na prowadzenie przez Ciebie pojazdu i nie powiadomisz o tym DVLA, będzie grozić Ci grzywna w wysokości do 1000 funtów. Jeśli uczestniczysz w wypadku, w grę może wchodzić również odpowiedzialność karna.

Więcej informacji na ten temat możesz znaleźć na stronie internetowej DVLA.

Jak mogę wesprzeć znajomą osobę cierpiącą na ADHD?

Jeśli znasz kogoś z ADHD, możesz zrobić parę rzeczy, aby ułatwić życie im i sobie.

1. Dowiedz się na temat tego schorzenia

To, że udało Ci się poznać jedną osobę z ADHD, nie oznacza, że znasz je wszystkie. Zdobycie informacji o tym schorzeniu pomoże w lepszym zrozumieniu ADHD. Pokażesz także tej osobie, że Ci na niej zależy.

„Jest to stan wyczerpujący, niestabilny, irytujący kilka razy dziennie. Może mieć wpływ na każdy aspekt Twojego życia, a wiele aspektów jest ukrytych, zwłaszcza obciążenie psychiczne kobiet łączących dom, pracę i rodzinę. Ludzie nie zdają sobie z tego sprawy”. Margaret

2. Dołącz do grupy wsparcia

Niektóre grupy wsparcia rówieśniczego dla osób z ADHD prowadzą oddzielne grupy dla partnerów i małżonków lub umożliwiają im udział w grupach dla osób z ADHD. Zanim weźmiesz udział w spotkaniu, skontaktuj się najpierw z grupą. Zwykle można dowiedzieć się więcej o grupie wsparcia w Internecie.

3. Porozmawiaj z osobą, którą znasz

Zapytaj znajomą osobę, czy jest coś, co możesz zrobić, aby pomóc. Jeśli w danej chwili nie przychodzą im do głowy żadne pomysły, daj im znać, że jesteś przy nich, gdyby w przyszłości potrzebowali z kimś porozmawiać.

4. Miej świadomość błędnych przekonań

Istnieje wiele błędnych przekonań na temat ADHD i osób na nie cierpiących. Możesz pomóc, informując siebie oraz innych o realiach ADHD.

5. Radź sobie z frustracjami

Jeśli zachowanie znajomej osoby jest denerwujące lub frustrujące, porozmawiaj o swoich uczuciach z kimś zaufanym. Jeśli są problemy, które chcesz poruszyć, spróbuj jasno określić, na czym polega problem i co, Twoim zdaniem, może pomóc. Być może jest coś, co oboje możecie zrobić, aby rozwiązać problem.

„Czasami, gdy mówimy o niepełnosprawności, zakładamy, że musi to być coś widocznego. Lecz kiedy masz ADHD, nie jest ono tak widoczne i ludzie po prostu przypisują wszystko Twojej osobowości”. Hameed

Dodatkowe informacje i wsparcie

Wytyczne dotyczące ADHD Instytutu NICE (National Institute of Health and Clinical Excellence)

Niniejsze wytyczne dotyczą rozpoznawania, diagnozowania i leczenia ADHD u dzieci, młodzieży i dorosłych. Ich celem jest poprawa rozpoznawalności i diagnozy, a także jakości opieki i wsparcia dla osób z ADHD.

• Informacje publiczne | Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi: diagnoza i radzenie sobie | Wytyczne | NICE – Informacja publiczna na temat tego, czego możesz się spodziewać, jeśli zdiagnozowano u ciebie ADHD.
• Przegląd | Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi: diagnoza i radzenie sobie | Wytyczne | NICE – Pełne wytyczne kliniczne dotyczące leczenia i diagnozowania ADHD.

Informacje o ADHD

• Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) – NHS (www.nhs.uk) – Informacje NHS na temat ADHD, diagnoza i leczenie.
• ADHD i zdrowie psychiczne — Mind — Informacje od organizacji charytatywnej Mind zajmującej się zdrowiem psychicznym na temat ADHD i zdrowia psychicznego.
• Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) a prowadzenie pojazdu – GOV.UK (www.gov.uk) – Informacje rządu na temat ADHD i prowadzenia pojazdów.
• Przewodnik dla pracodawców dotyczący ADHD w miejscu pracy – koalicja Scottish ADHD Coalition przygotowała informacje, które mają pomóc pracodawcom wspierać osoby z ADHD w miejscu pracy.

Organizacje charytatywne działające w obszarze ADHD

Poniżej podano szczegółowe informacje na temat niektórych organizacji charytatywnych działających z osobami z ADHD oraz na ich rzecz:

• ADHD Aware - Wsparcie dla dorosłych z ADD, ADHD - ADHD Aware - Organizacja charytatywna prowadzona przez wolontariuszy, niektórych osobiście doświadczonych z ADHD oferujących spotkania informacyjne i grupy wsparcia.
• Strona główna - ADHD Foundation: ADHD Foundation – organizacja charytatywna działająca na rzecz osób z ADHD i innymi schorzeniami fizycznymi i psychicznymi.
• Szkocka Koalicja ADHD - The Scottish ADHD Coalition- Organizacja charytatywna zapewniająca wsparcie dorosłym i dzieciom z ADHD w Szkocji oraz ich rodzicom, opiekunom i rodzinom.

Grupy wzajemnego wsparcia

• Wsparcie | ADHD UK – ADHD UK prowadzi grupy wzajemnego wsparcia, wykłady informacyjne i sesje pytań i odpowiedzi.
• Spotkania grup wsparcia ADHD - ADHD Aware - ADHD Aware organizuje spotkania grup wsparcia rówieśniczego, aby zapewnić bezpieczną przestrzeń. Grupy te są przeznaczone dla osób z ADHD oraz ich przyjaciół i rodzin.

Informacje o dobrym samopoczuciu

• Live Well – NHS (www.nhs.uk) – Informacje NHS na temat zdrowego trybu życia.
• Mindfulness – NHS (www.nhs.uk) – Informacje NHS na temat uważności.
• Sen i zmęczenie – NHS (www.nhs.uk) – Informacje NHS na temat snu i zmęczenia.

Autorzy

Niniejsze informacje opracowała redakcja Public Engagement Editorial Board (PEEB) przy Royal College of Psychiatrists. Odzwierciedlono najlepsze dostępne dowody w momencie opracowania.

Autorzy-eksperci: Dr Dietmar Hank oraz dr Kate Franklin

Podziękowania dla osób z ADHD, które pomogły w opracowaniu tego dokumentu i zgodziły się podzielić swoimi doświadczeniami w formie cytatów.

Specjalne podziękowania dla Susan Dunn Moruy, założycielki i koordynatorki grupy wsparcia dla dorosłych ADHD w Bristolu.

Pełne referencje dostępne na życzenie.

© Royal College of Psychiatrists 

This translation was produced by CLEAR Global (Jan 2024)