Zaburzenie afektywne dwubiegunowe

Niniejsza ulotka jest przeznaczona dla każdego, kto chce dowiedzieć się czegoś więcej na temat zaburzenia afektywnego dwubiegunowego (czasem nazywanego także chorobą afektywną dwubiegunową). Została ona stworzona szczególnie dla osób dotkniętych zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, ich przyjaciół i rodziny.

Ulotka ta opisuje:

• Oznaki i objawy zaburzenia afektywnego dwubiegunowego.
• Niektóre problemy, które mogą się pojawić.
• Niektóre sposoby radzenia sobie.
• Leczenie poparte dowodami naukowymi.

Czym jest zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Kiedyś było ono nazywane „chorobą maniakalno-depresyjną”. Jak nazwa sugeruje, osoba nim dotknięta cierpi na poważne zaburzenia nastroju. Zwykle trwają one przez wiele tygodni lub miesięcy i są czymś o wiele poważniejszym, niż zwykłe gorsze lub lepsze dni, których doświadcza większość z nas. Można je rozróżnić następująco:¹

• Faza złego nastroju, lub też „depresyjna” - czujesz się bardzo smutny(a), przygnębiony(a), a nawet zrozpaczony(a).
• Faza nadmiernej aktywności, nazywana też „maniakalną” - czujesz się nadzwyczajnie szczęśliwy(a), w euforii, stajesz się nadmiernie aktywny(a). Możesz rozwijać wielkie, urojone idee na temat swojej osoby i swoich zdolności.
• Faza hipomaniakalna - twój nastrój jest podwyższony, ale nie aż do takiego stopnia, jak w fazie manii
• Faza mieszana - mieszanka manii i depresji - na przykład czujesz się bardzo przygnębiony, ale odczuwasz także niepokój i nadpobudliwość związaną z fazą maniakalną.

Opiszemy teraz dokładniej powyższe rodzaje nastroju.

Jak częste jest zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Szacuje się, że około 1 na 50 dorosłych doświadczy tego zaburzenia na jakimś etapie życia. Rozwija się ono zazwyczaj pomiędzy 15 a 25 rokiem życia - rzadko po 50¹ roku życia

Jakie są rodzaje zaburzenia afektywnego dwubiegunowego?

Istnieją następujące rodzaje²:

Typ I

• Doświadczyłeś(aś) przynajmniej jednego epizodu manii, trwającego dłużej niż tydzień - zazwyczaj o wiele dłużej.
• Możesz doświadczać tylko epizodów manii, aczkolwiek większość osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym typu I doświadcza również okresów ciężkiej depresji.
• Jeśli epizod manii pozostanie nieleczony, trwa on zazwyczaj od 3 do 6 miesięcy.
• Okresy depresji pozostawione bez leczenia trwają zazwyczaj dłużej - od 6 do 12 miesięcy.

Typ II

• Doświadczyłeś(aś) więcej niż jednego epizodu ciężkiej depresji, ale jedynie łagodnych epizodów manii - ten stan jest nazywany „hipomanią”.

Szybka zmiana pomiędzy fazami

• Doświadczasz czterech lub więcej epizodów zmiany nastroju w przeciągu 12 miesięcy. Dotyczy to mniej więcej 1 na 10 osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym i może występować zarówno w Typie I, jak i w Typie II.

Cyklotymia

• Zmiany nastroju są mniej nasilone, niż te występujące w pełnej postaci choroby, ale mogą trwać dłużej. Może to z czasem prowadzić do rozwinięcia się pełnej postaci zaburzenia afektywnego dwubiegunowego.

Czym jest spowodowane zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Podobne genetyczne czynniki ryzyka odgrywają rolę w przypadku ciężkiej depresji, zaburzenia afektywnego dwubiegunowego lub schizofrenii. Istnieją także środowiskowe czynniki ryzyka, które mogą współdziałać z czynnikami genetycznymi - i obniżyć lub zwiększyć twoje ryzyko zachorowania na te choroby.

Na przykład - możesz podlegać oddziaływaniu czynników genetycznych zwiększających prawdopodobieństwo rozwinięcia się zaburzenia afektywnego dwubiegunowego. Ale jeśli wychowujesz się lub żyjesz w stabilnym i pozytywnym otoczeniu, może to zmniejszyć twoje ryzyko wystąpienia poważnej choroby psychicznej.

Największym znanym czynnikiem ryzyka sprzyjającym rozwinięciu się poważnej choroby psychicznej jest posiadanie rodzica chorującego na taką chorobę, na przykład na zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Dzieci, których rodzice chorują na poważną chorobę psychiczną, mają 1 na 3 szanse zachorowania na taką chorobę.

Mówiąc o przyczynach zaburzenia afektywnego dwubiegunowego należy pamiętać, że nie ma tylko jednej przyczyny tej choroby, może wystąpić wiele czynników ryzyka.³

Co czuje osoba dotknięta zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym?

Depresja

Każdy czasem doświadcza poczucia depresji^4. Może ono czasem nawet pomóc w rozpoznawaniu i radzeniu sobie z problemami w życiu. Jednak w ciężkiej depresji albo w depresji występującej przy zaburzeniu afektywnym dwubiegunowym te odczucia są o wiele bardziej natężone^{5 6.} Trwają one dłużej i sprawiają, że radzenie sobie z normalnymi sprawami w życiu staje się trudne lub też całkowicie niemożliwe^5. Jeśli dotknie cię depresja, możesz zauważyć niektóre lub wszystkie z poniższych objawów:

Zmiany emocjonalne

• niemijające poczucie bycia nieszczęśliwym.
• poczucie, że chce ci się płakać bez powodu.
• utrata zainteresowania wieloma rzeczami.
• niezdolność do cieszenia się.
• poczucie niepokoju i pobudzenia.
• utrata pewności siebie.
• poczucie, że jest się bezużytecznym, niekompetentnym i beznadziejnym.
• zwiększony niż zazwyczaj stan poirytowania.
• myśli samobójcze.

Trudności w myśleniu

• Nie jesteś w stanie myśleć pozytywnie albo z nadzieją.
• Sprawia ci trudność podejmowanie nawet najprostszych decyzji.
• Nie potrafisz się skoncentrować.

Objawy fizyczne

• Nie masz apetytu i tracisz na wadze.
• Masz trudności z zasypianiem.
• Budzisz się wcześnie rano i nie możesz ponownie zasnąć.
• Czujesz się skrajnie wyczerpany.
• Cierpisz na zaparcia.
• Tracisz zainteresowanie seksem.

Zachowanie

• Trudno cokolwiek zacząć lub skończyć - nawet zwykłe codzienne obowiązki.
• Często płaczesz - albo czujesz, że chcesz płakać, a nie potrafisz.
• Unikasz innych ludzi.

Mania

Czujesz się znakomicie, pełen energii i optymizmu - do tego stopnia, że wpływa to na twoje myślenie i osąd. Możesz zacząć wierzyć w dziwne rzeczy na swój temat, podejmować nieodpowiednie decyzje, zachowywać się w sposób zawstydzający, szkodliwy, a czasem nawet niebezpieczny.

Podobnie jak przy depresji, może to bardzo utrudnić lub uniemożliwić radzenie sobie z codziennym życiem. Mania może bardzo niekorzystnie wpłynąć na twoje związki z innymi i na pracę.

Jeśli nie jest ona bardzo silna, nazywa się ją „hipomanią”. Może ona także wpływać na twój osąd i na relacje z innymi ludźmi^1.

Kiedy jesteś w fazie maniakalnej, możesz zauważyć następujące objawy:

Jesteś emocjonalny(a)

• Bardzo szczęśliwy(a) i podekscytowany(a).
• Bardzo drażliwy(a) (często ponieważ ludzie nie widzą powodu twojego nadmiernego optymizmu, albo też nie chcą się przyłączyć do twoich działań).
• Czujesz się ważniejszy, niż zwykle.

Myślenie

• Masz wiele nowych i ekscytujących pomysłów.
• Szybko przechodzisz z jednego pomysłu na drugi, nie jesteś w stanie nadążyć za tokiem własnych myśli.
• Słyszysz głosy, których nie słyszą inni ludzie.

Objawy fizyczne

• Jesteś pełen/pełna energii i aktywniejszy(a) niż zazwyczaj
• Nie możesz lub nie chcesz spać
• Możesz być bardziej zainteresowany(a) seksem.

Zachowanie

• Robisz wielkie i nierealistyczne plany.
• Jesteś bardzo aktywny(a), bardzo szybko się poruszasz.
• Zachowujesz się jak ktoś zupełnie inny.
• Mówisz bardzo szybko - tak szybko, że inni ludzie mogą mieć problemy ze zrozumieniem ciebie.
• Pod wpływem chwili podejmujesz dziwne decyzje, które czasem mogą mieć nawet tragiczne konsekwencje.
• Lekkomyślnie wydajesz pieniądze.
• Jesteś nadmiernie poufały(a) lub bezmyślnie krytyczny(a) w kontaktach z ludźmi.
• Masz mniej hamulców.

Jeśli doświadczasz epizodu maniakalnego po raz pierwszy, możesz nie zdawać sobie sprawy z tego, że dzieje się coś niedobrego. Ale najpewniej zauważy to twoja rodzina lub znajomi. Może cię nawet irytować, gdy ktoś spróbuje ci to powiedzieć. Tracisz kontakt z codziennymi sprawami i z uczuciami innych ludzi.

Objawy psychiczne

Gdy epizod manii lub depresji staje się bardzo poważny, mogą się pojawić nieracjonalne pomysły wywołane urojeniami^1.

• W epizodzie maniakalnym - to zazwyczaj bardzo wysokie przekonania na własny temat - że masz do wykonania ważną misję, lub że posiadasz specjalne zdolności i moce.
• W epizodzie depresyjnym - możesz czuć, że tylko ty sam jesteś czemuś winny, gorszy niż wszyscy dookoła, a nawet że tak naprawdę nie istniejesz.

Poza tymi nietypowymi przekonaniami, możesz także doświadczyć halucynacji - słyszysz, czujesz, odczuwasz zapachy lub widzisz coś, ale nie ma nikogo i niczego, kto mógłby to potwierdzić.

Pomiędzy epizodami

Niektóre osoby z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym czują, że pomiędzy epizodami zmiany nastrojów następuje całkowity powrót do zdrowia. Ale nie dotyczy to wszystkich. Możesz nadal czuć się przygnębiony(a) i mieć problemy z myśleniem, nawet jeśli i tobie i innym wydaje się, że jest już lepiej.

Doświadczenie epizodu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego może oznaczać, że nie będziesz mógł/mogła przez jakiś czas prowadzić samochodu - musisz poinformować DVLA, jeśli cierpisz na zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Na stronie internetowej DVLA znajdziesz informacje na ten temat.

Jak uzyskać pomoc w leczeniu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego

Do kogo się zwrócić?

Jako pierwszy pomocy udzieli ci GP (lekarz pierwszego kontaktu), zwłaszcza, jeśli doświadczasz epizodu depresyjnego. Jeśli zostanie postawiona diagnoza zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, zostaniesz skierowany(a) do psychiatry. Wytyczne NICE sugerują, że leki stabilizujące nastrój muszą być przepisane w pierwszym rzędzie przez specjalistę⁷, nawet jeżeli twój GP później przejmie opiekę nad tobą.

Kiedy spotkasz się z psychiatrą, poznasz także innych członków środowiskowego zespołu zdrowia psychicznego (CMHT). Będą oni mogli udzielić ci wsparcia emocjonalnego, informacji, dokonać interwencji psychologicznej, a także pomóc w rozwiązywaniu praktycznych problemów.

Gdy leki, które bierzesz, zaczynają działać w trwały i efektywny sposób, twój GP może przejąć większą część opieki nad tobą. Nadal jednak pozostaniesz w kontakcie z psychiatrą i zespołem CMHT.

Leki stosowane w leczeniu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego

Istnieją sposoby na kontrolowanie zmian nastroju, które uniemożliwiają przejście w pełnoobjawowe epizody manii lub depresji. Poniżej opisano niektóre z nich, ale często konieczne jest również przyjmowanie leków:

• utrzymuj nastrój na zrównoważonym poziomie (zapobieganie)
• szukaj pomocy lekarskiej w epizodach manii lub depresji.

Leki stabilizujące nastrój

Jest wiele leków stabilizujących nastrój. Niektóre z nich są również używane w leczeniu epilepsji lub schizofrenii⁸. Twój psychiatra może uznać, że potrzebny jest więcej niż jeden lek, by skutecznie kontrolować zmiany nastroju^9.

Lit

Lit jest używany jako lek stabilizujący nastrój od dziesięcioleci, ale nadal nie wyjaśniono do końca mechanizmu jego działania. Jest on nadal lekiem pierwszego wyboru w długoterminowym leczeniu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, używanym zarówno do leczenia epizodów manii, jak i depresji.

Leczenie litem powinno być zapoczątkowane przez psychiatrę. Trudność leży w ustaleniu odpowiedniego poziomu litu w organizmie - jeśli jest zbyt niski, lek nie będzie działał, jeśli za wysoki, może być szkodliwy. W związku z tym, wymagane będą regularne badania krwi przez kilka pierwszych tygodni dla zapewnienia odpowiedniej dawki^{1 10}. Kiedy dawka jest uregulowana, twój lekarz będzie mógł przepisać lit oraz skierować cię na regularne badania krwi przez dłuższy okres.

Ilość litu w twojej krwi jest bardzo zależna od tego, jak dużo bądź jak mało wody jest w twoim organizmie. Jeśli jesteś odwodniony(a), poziom litu w organizmie wzrośnie, co zwiększa ryzyko wystąpienia efektów ubocznych czy nawet reakcją toksyczną¹. Tak więc, istotne jest, aby:

• pić dużo wody - więcej, gdy jest ciepło lub gdy prowadzisz aktywny tryb życia
• uważać z herbatą i kawą - zwiększają one ilość wody wydalanej z moczem.

Prawidłowe działanie litu może zająć trzy miesiące lub dłużej. Zaleca się kontynuację stosowanie tabletek, nawet jeśli huśtawki nastroju nie ustępują w czasie ich brania.

Efekty uboczne

Mogą pojawić się w pierwszych tygodniach od czasu rozpoczęcia leczenia litem. Mogą być irytujące i nieprzyjemne, lecz często ustępują lub z czasem ulegają osłabieniu.

Należą do nich:

• uczucie pragnienia.
• oddawanie większej ilości moczu (i częściej) niż zwykle.
• przybieranie na wadze.

Rzadsze efekty uboczne to:

• nieostre widzenie.
• lekkie osłabienie mięśni.
• sporadyczna biegunka.
• delikatne drżenie rąk.
• uczucie, że jest się lekko chorym.

Można je zazwyczaj zmniejszyć poprzez obniżenie dawki litu.

Następujące oznaki wskazują, że poziom litu jest u ciebie za wysoki. Skontaktuj się z natychmiast z lekarzem, jeśli zauważysz, że:

• czujesz duże pragnienie.
• masz biegunkę lub wymiotujesz.
• wyraźne drżenie rąk i nóg.
• drżenie mięśni.
• jesteś zagubiony lub zdezorientowany.

Badania krwi i moczu

Na początku będziesz musiał(a) robić badania krwi co kilka tygodni w celu sprawdzenia, czy poziom litu we krwi jest prawidłowy. Będziesz potrzebować tych badań, tak długo, jak przyjmujesz lit, lecz rzadziej po kilku pierwszych miesiącach.

Długotrwałe przyjmowanie litu może wpłynąć na pracę nerek, czy tarczycy. Konieczne będą badania krwi i moczu co kilka miesięcy, aby upewnić się, że organy te funkcjonują prawidłowo. Jeśli wystąpi problem, może być konieczne odstawienie litu i omówienie z lekarzem alternatyw.

Dbanie o siebie⁵

• Stosuj odpowiednio zrównoważoną dietę.
• Regularnie pij niesłodzone napoje. Pomaga to utrzymać równowagę soli i płynów w organizmie. Unikaj coli i napojów gazowanych z dużą ilością cukru.
• Jedz regularnie - pomoże to również w utrzymaniu równowagi płynów.
• Uważaj na kofeinę - w herbacie, kawie, czy coli. Wywołują one częstsze oddawanie moczu, co może zakłócić u ciebie poziom litu.

Inne stabilizatory nastroju

Istnieją inne leki, poza litem, które mogą pomóc. Ich stosowanie zależeć będzie od tego, czy mają leczyć maniakalne, czy depresyjne zmiany nastroju, lub czy mają im zapobiec a także, czy dana osoba przyjmuje antydepresanty.

• Leki przeciwpadaczkowe / przeciwdrgawkowe:
  • Walproinian sodu, lek przeciwdrgawkowy, może działać tak samo dobrze jak lit, jednak nie ma jeszcze na to wystarczających dowodów. Przyjmowany w czasie ciąży może zaszkodzić nienarodzonemu dziecku, dlatego nie powinien być przepisany nikomu, kto może zajść w ciążę.
  • Karbamazepina i lamotrygina są również bardzo skuteczne u niektórych osób.
• Leki przeciwpsychotyczne: Haloperidol, olanzapina, kwetiapina oraz risperidon.

Kiedy rozpocząć stosowanie stabilizatora nastroju

Po jednym epizodzie trudno przewidzieć, jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnego. Niektórzy nie chcą na tym etapie rozpoczynać stosowania stabilizatora nastroju, ale epizody manii mogą być poważne i bardzo uciążliwe.

Jeśli wystąpi drugi epizod, istnieje duża szansa na kolejne. Dlatego na tym etapie stabilizator nastroju byłby zdecydowanie bardziej zalecany.

Jak długo należy przyjmować stabilizatory nastroju?

Przynajmniej:

• Przez dwa lata po epizodzie choroby afektywnej dwubiegunowej.
• Przez pięć lat, jeśli występowały:
  • częste wcześniejsze nawroty
  • epizody psychotyczne
  • nadużywanie alkoholu lub innych używek
  • ciągły stres w domu lub w pracy.

Jeśli zdecydujesz się przerwać przyjmowanie leku, powinieneś/powinnaś omówić to z lekarzem. Zwykle najlepiej jest kontynuować wizyty u psychiatry przez 2 lata po odstawieniu leków na chorobę afektywną dwubiegunową, aby mógł monitorować, czy nie występują oznaki jej nawrotu.

Jeśli nadal masz dokuczliwe epizody zmian nastroju, może być konieczne kontynuowanie terapii lekowej.

Jaki jest najlepszy lek dla mnie?

Powinno się przedyskutować to z lekarzem, jednak jest kilka ogólnych zasad.

• Lit jest zazwyczaj pierwszym wyborem, walproinian sodu drugim, chociaż można go także przepisywać z litem. Jeśli lit i walproinian sodu nie były skuteczne, można zastosować olanzapinę.
• Można również stosować kwetiapinę, zwłaszcza gdy pacjent cierpi na depresję między epizodami maniakalnymi⁸.
• Lamotryginę można zalecić w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej typu II lub depresji dwubiegunowej, jednak nie w przypadku manii.
• Czasami konieczna jest kombinacja tych leków.

Wiele zależy od tego, jak dobrze przyswajasz poszczególne leki. To, co działa dobrze dla jednej osoby, może nie być skuteczne dla drugiej.

Co może się stać bez zażywania leków?

Lit zmniejsza ryzyko nawrotu o 30–40%⁸, ale im więcej masz przebytych epizodów maniakalnych, tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych.

Wraz z wiekiem ryzyko wystąpienia kolejnych epizodów pozostaje takie samo. Nawet jeśli przez dłuższy czas czułeś(aś) się dobrze, nadal istnieje ryzyko wystąpienia kolejnego epizodu.

Ciąża i leczenie choroby dwubiegunowej

Wszelkie plany związane z ciążą powinny być omówione z psychiatrą. Wspólnie możecie ustalić, jak radzić sobie ze zmianami nastroju w czasie ciąży i przez pierwszych kilka miesięcy po porodzie. Nie należy przepisywać litu i walproinianu sodu kobietom w ciąży lub planującym zajście w ciążę.

Jeśli zajdziesz w ciążę podczas przyjmowania litu, najlepiej omówić ze swoim psychiatrą, czy konieczne jest przerwanie leczenia. Chociaż lit jest bezpieczniejszy w czasie ciąży niż inne stabilizatory nastroju, istnieje znaczne ryzyko wystąpienia chorób serca u dziecka. Należy porównać to ryzyko z ryzykiem wystąpienia depresji lub manii.

Ryzyko to jest największe w pierwszych trzech miesiącach ciąży. Lit jest bezpieczny po 26. tygodniu ciąży, chociaż nie powinnaś karmić dziecka piersią, jeśli zażywasz lit, ponieważ może być on toksyczny dla dziecka¹².

Warto omówić możliwość rozpoczęcia niektórych terapii psychologicznych wymienionych powyżej.

Podczas ciąży wszyscy zaangażowani – położnik, położne, pielęgniarki środowiskowe, lekarz rodzinny, psychiatra i środowiskowa pielęgniarka psychiatryczna – muszą być w stałym kontakcie.

Psychologiczne metody leczenia choroby dwubiegunowej

Podczas epizodu depresyjnego lub pomiędzy epizodami manii i depresji pomocne może być leczenie psychologiczne^{1 5 11}. Może ono obejmować:

• psycho-edukację - zdobywanie informacji na temat choroby afektywnej dwubiegunowej
• obserwowanie nastroju - uczysz się rozpoznawać, kiedy twój nastrój zaczyna się zmieniać.
• pomoc z rozwojem ogólnych umiejętności radzenia sobie
• terapię poznawczo-behawioralną (CBT) w epizodach depresyjnych, a także pomiędzy nimi (leczenie głównie obejmuje około 16 do 20 jednogodzinnych sesji przez okres 3 do 4 miesięcy)
• terapię interpersonalną (IPT)
• terapię par
• spotkania rodzinne.

Leczenie epizodu maniakalnego lub depresyjnego

Epizody depresyjne

• Jeśli cierpisz na depresję co najmniej umiarkowanie ciężką, lekarz może zalecić:
• Jeśli przyjmujesz już lit lub walproinian sodu, pomocne może być dołączenie kwetiapiny.
• Jeśli niedawno przeszedłeś/przeszłaś epizod maniakalny lub cierpisz na zaburzenie o szybkiej zmianie nastroju, lek przeciwdepresyjny może wprawić cię w fazę maniakalną. Bezpieczniejsze może być zwiększenie dawki stabilizatora nastroju bez stosowania leku przeciwdepresyjnego.
• Poprawa nastroju po zastosowaniu leków przeciwdepresyjnych może zająć od dwóch do sześciu tygodni, ale często najpierw wpływają korzystnie na sen i apetyt. Należy kontynuować stosowanie leków przeciwdepresyjnych przez cztery tygodnie po zmniejszeniu objawów depresji. Wtedy należy omówić z lekarzem, w jaki sposób kontynuować leczenie lub czy spróbować psychoterapii. Jeśli masz zamiar odstawić leki przeciwdepresyjne, trzeba to zrobić stopniowo, zanim całkowicie przestaniesz je zażywać.
• Jeśli cierpisz na powtarzające się epizody depresyjne, ale nigdy nie wystąpiła u ciebie mania podczas stosowania leków przeciwdepresyjnych, możesz kontynuować przyjmowanie zarówno leku stabilizującego nastrój, jak i leku przeciwdepresyjnego, aby zapobiec dalszym epizodom.
• Jeśli występowały u ciebie epizody maniakalne, nie powinieneś/nie powinnaś zażywać długoterminowo leków przeciwdepresyjnych.

Mania i mieszane epizody depresyjne

Należy odstawić każdy lek przeciwdepresyjny. W leczeniu epizodu maniakalnego można stosować haloperidol, olanzapinę, kwetiapinę oraz risperidon. Jeśli te leki nie zadziałają dobrze, można dołączyć lit.

Po rozpoczęciu leczenia objawy zwykle ustępują w ciągu kilku dni, ale pełny powrót do zdrowia może zająć kilka tygodni. Jeśli chcesz prowadzić samochód podczas stosowania tego rodzaju leków, powinieneś/powinnaś skonsultować się z lekarzem.

Inny rodzaj pomocy

Jeśli wpadniesz w kłopoty, na przykład z powodu zbyt dużych wydatków w fazie manii, twój zespół ds. zdrowia psychicznego powinien pomóc ci w negocjacjach z bankiem lub osobami, którym jesteś winien/winna pieniądze. Jeżeli takie sytuacje się wydarzyły, warto pomyśleć o udzieleniu pełnomocnictwa w swoich sprawach zaufanemu opiekunowi lub krewnemu.

Radzenie sobie z wahaniami nastroju

Samoobserwacja

Naucz się rozpoznawać sygnały, że twój nastrój wymyka się spod kontroli, aby wcześnie otrzymać pomoc. Możesz uniknąć pełnego epizodu i konieczności hospitalizacji. Prowadzenie dziennika nastroju może pomóc zidentyfikować rzeczy w twoim życiu, które ci pomagają i te, które nie.

Informacje

Dowiedz się jak najwięcej o swojej chorobie i o dostępnej pomocy. Na końcu tej ulotki znajdziesz informacje o źródłach dodatkowych informacji. Poniżej znajdziesz grupy wsparcia i organizacje pomocowe.

Stres

Staraj się unikać wyjątkowo stresujących sytuacji - mogą one sprowokować epizod manii albo epizod depresyjny. Niemożliwym jest całkowite uniknięcie stresu, więc pomocna może być nauka lepszego radzenia sobie z nim. Możesz wykonywać trening relaksacyjny z CD albo z DVD, dołączyć do grupy relaksacyjnej lub uzyskać poradę psychologa klinicznego.

Relacje z drugimi osobami

Depresja lub mania mogą spowodować napięcie w relacjach z przyjaciółmi i rodziną – po epizodzie może się okazać, że musisz odbudować niektóre związki.

Pomocne będzie posiadanie co najmniej jednej osoby, na której możesz polegać, i której możesz się zwierzyć. Kiedy czujesz się dobrze, spróbuj wyjaśnić swoją chorobę ważnym dla siebie osobom. Muszą one zrozumieć, co się z tobą dzieje oraz jak mogą ci pomóc.

Aktywność

Staraj się zachować równowagę między życiem i pracą, rozrywką oraz relacjami z rodziną i przyjaciółmi. Jeśli będziesz zbyt zajęty(a), może to wywołać epizod maniakalny.

Upewnij się, że masz wystarczająco dużo czasu na rozrywkę i odpoczynek. Jeśli nie masz pracy, pomyśl o zapisaniu się na kurs lub wolontariat, który nie ma związku z chorobą psychiczną.

Aktywność fizyczna

Stosunkowo intensywne ćwiczenia trwające około 20 minut trzy razy w tygodniu mogą poprawić nastrój.

Rozrywka

Upewnij się, że regularnie robisz rzeczy, które sprawiają ci przyjemność i które nadają sens twojemu życiu.

Kontynuuj przyjmowanie lekarstw

Możesz postanowić przerwanie przyjmowania leków, zanim lekarz uzna to za bezpieczne, co może prowadzić do kolejnej zmiany nastroju. Kiedy poczujesz się dobrze, przedyskutuj to ze swoim lekarzem i rodziną.

Wyraź opinię na temat swojego leczenia na chorobę afektywną dwubiegunową

Jeśli przyjęto cię do szpitala z powodu choroby afektywnej dwubiegunowej, możesz wraz z lekarzem i rodziną napisać:

• „oświadczenie z wyprzedzeniem” określające preferowany sposób leczenia w przypadku nawrotu choroby (może zawierać wszelkie informacje, które uważasz za ważne dla twojego zdrowia lub opieki)
• „decyzję z wyprzedzeniem”, jeśli nie chcesz otrzymywać określonych zabiegów.

Czego mogę oczekiwać od mojego lekarza rodzinnego? (Tylko Anglia i Walia)

Jeśli zażywasz lit lub jakikolwiek inny lek na chorobę afektywną dwubiegunową, należy oczekiwać, że lekarz rodzinny podda cię corocznej kontroli stanu zdrowia fizycznego.¹ Podczas niej zbadane zostaną:

• Ciśnienie krwi.
• Waga i wskaźnik masy ciała (BMI).
• Palenie i spożywanie alkoholu.
• Poziom cukru we krwi.
• Poziom lipidów – dla wszystkich pacjentów po 40. roku życia.
• Jeśli zażywasz lit, będziesz potrzebować:
  • kontroli poziomu litu co 3-6 miesięcy.
  • Badania krwi na czynność tarczycy i nerek co 6 miesięcy. W przypadku jakichkolwiek problemów konieczne może być częstsze wykonywanie badań krwi.

Informacje dla rodziny i przyjaciół

Mania lub depresja mogą być niepokojące i wyczerpujące dla rodziny i przyjaciół.

Radzenie sobie z epizodami zaburzeń nastroju

Depresja

Rozmawianie z osobą, która doświadcza silnej depresji, nie jest rzeczą łatwą. Takie osoby widzą wszystko w negatywnym świetle i mogą nie być w stanie powiedzieć, czego od ciebie oczekują. Mogą być zamknięte w sobie i drażliwe, ale jednocześnie potrzebują twojej pomocy i wsparcia. Mogą się martwić, ale nie chcą lub nie mogą przyjąć porady. Staraj się okazać tak dużo cierpliwości i wyrozumiałości, jak to tylko możliwe.

Mania

Na początku epizodu maniakalnego, osoba będzie sprawiać wrażenie szczęśliwej, energicznej i otwartej – jest „duszą towarzystwa” każdej imprezy lub gorącej dyskusji. Jednak podekscytowanie takimi sytuacjami będzie jeszcze bardziej podnosić jej nastrój. Staraj się więc trzymać ją z daleka od takich sytuacji. Możesz spróbować namówić ją do skorzystania z pomocy - a może uzyskać dla niej informacje na temat choroby i samopomocy.

Praktyczna pomoc jest niezwykle ważna i bardzo ceniona. Zadbaj o to, żeby bliska lub znajoma tobie osoba potrafiła o siebie odpowiednio zadbać i nie zapominała o praktycznych, codziennych sprawach, jak płacenie rachunków.

Pomaganie bliskim w zachowaniu dobrego samopoczucia

Pomiędzy epizodami, dowiedz się więcej o chorobie afektywnej dwubiegunowej. Pomocne może być pójście z przyjacielem lub ukochaną osobą na wizytę u lekarza rodzinnego lub psychiatry.

Lokalna pomoc psychiatryczna powinna być w stanie zapewnić twojej rodzinie wsparcie, spotkania rodzinne i informacje na temat choroby afektywnej dwubiegunowej.

Dbanie o siebie

Daj sobie przestrzeń i czas na naładowanie baterii. Upewnij się, że masz trochę czasu dla siebie lub dla zaufanych przyjaciół, którzy zapewnią ci potrzebne wsparcie. Jeśli Twój krewny lub przyjaciel musi udać się do szpitala, zabierz kogoś na wizytę. Możesz lepiej wspierać przyjaciela lub krewnego, kiedy nie jesteś zbyt zmęczony.

Radzenie sobie z sytuacją awaryjną

• Osoba doświadczająca ciężkiej postaci manii może stać się wrogo nastawiona, podejrzliwa i wybuchowa słownie lub fizycznie.
• W przypadku ciężkiej depresji może ona zacząć myśleć o samobójstwie.

Jeśli stwierdzisz, że ktoś:

• poważnie się zaniedbuje, nie je i nie pije
• zachowuje się w sposób, który naraża ich albo inne osoby na ryzyko
• mówi o wyrządzeniu sobie krzywdy lub zabiciu się

Natychmiast zwróć się o pomoc lekarską. Dostępny może być numer alarmowy, pod który można zadzwonić do ośrodka zdrowia psychicznego lub zespołu ratunkowego. Na oddziałach ratunkowych psychiatra jest dostępny całodobowo.

Zachowaj nazwisko zaufanego specjalisty (i jego numer telefonu), do którego możesz zadzwonić w sytuacji awaryjnej. Czasami krótki pobyt w szpitalu może okazać się niezbędny.

Opieka nad dziećmi, kiedy cierpisz na chorobę afektywną dwubiegunową

Jeśli popadniesz w manię lub depresję, możesz przez jakiś czas nie móc zapewnić swoim dzieciom właściwej opieki. Twój partner lub inny członek rodziny będzie musiał się nimi zająć podczas twojej choroby. Pomocne może być zaplanowanie tego czasu z wyprzedzeniem, gdy czujesz się dobrze.

Twoje dziecko może czuć się niespokojne i zdezorientowane, kiedy ty nie czujesz się dobrze. Nie mogąc wyrazić swojego niepokoju słowami, małe dzieci mogą stać się trudne lub lgnąć do ciebie. Starsze dzieci będą okazywać to w inny sposób.

Dorośli mogą pomóc dzieciom w ich otoczeniu, jeśli będą dla nich wrażliwi, wyrozumiali i będą w stanie reagować na ich problemy i pytania w sposób spokojny, konsekwentny i wspierający. Osoba dorosła może pomóc im zrozumieć, dlaczego ich rodzic zachowuje się inaczej. Na pytania należy odpowiadać spokojnie, zgodnie z faktami oraz w zrozumiałym dla dzieci języku. Poczują się one lepiej, jeśli będą mogły zachować swoją codzienną rutynę.

Wyjaśnianie dzieciom choroby afektywnej dwubiegunowej

Starsze dzieci czasami martwią się, że spowodowały chorobę rodziców. Należy je zapewnić, że nie są winne oraz dać im czas i wsparcie. Kiedy starsze dziecko opiekuje się chorym rodzicem, będzie potrzebować szczególnego zrozumienia i praktycznego wsparcia.

Grupy wsparcia i organizacje pomocowe

Bipolar UK
Bipolar UK dostarcza wsparcie, poradę i informacje dla osób dotkniętych zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, ich przyjaciół i opiekunów.
Infolinia wzajemnego wsparcia: 07591375544 (automatyczna sekretarka i telefon zwrotny)

Bipolar Fellowship Scotland
Bipolar Fellowship Scotland dostarcza informacje, wsparcie i poradę dla osób dotkniętych zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym oraz wszystkich, którzy się nimi opiekują. Promują samopomoc na terenie całej Szkocji oraz informują i edukują na temat choroby i organizacji.
Telefon: 0141 560 2050

Side by Side - MIND społeczność online
Side by Sideto wspierająca społeczność internetowa, w której możesz poczuć się jak w domu, porozmawiać o swoim zdrowiu psychicznym i nawiązać kontakt z innymi, którzy rozumieją, przez co przechodzisz.

MIND infolinia
MIND oferuje kilka telefonów zaufania, przez które możesz porozmawiać o swoim zdrowiu psychicznym.

Samaritans
Samaritans zapewniają poufne wsparcie, wolne od osądów, przez 24 godziny na dobę przez telefon i e-mail każdemu, kto jest przygnębiony, zmartwiony lub ma myśli samobójcze.
Telefon: 116 123
E-mail: jo@samaritans.org

Dodatkowa lektura

• Fast A. J., Preston J. D. Loving someone with bipolar disorder: understanding and helping your partner. New Harbinger Publications; 2012.
• Geddes, J. (2003) Bipolar disorder. Evidence Based Mental Health, 6 (4): 101-2.
• Goodwin, G.M. (2009) Evidence-based guidelines for treating Bipolar disorder: revised third edition - recommendations from The British Association for Psychopharmacology. Journal of Psychopharmacology, 30(6); 495-553.
• Kay Redfield Jamison. An unquiet mind. Alfred A. Knopf; 1995.

NICE information for the public

• NICE quality standards for bipolar disorder
• NICE CG185: Bipolar Disorder: the assessment and management of bipolar disorder in adults, children and adolescents, in primary and secondary care (2014)
• Morriss, R. (2004). The early warning symptom intervention for patients with bipolar affective disorder. Advances in Psychiatric Treatment, 10: 18 - 26.
• Persaud R., Royal College of Psychiatrists. The Mind: A User's Guide. Bantam; 2007.

Autorzy

Stworzone przez RCPsych Public Engagement Editorial Board

Redaktor serii: Dr Phil Timms

Menadżer serii: Thomas Kennedy

© Sierpień 2020 Royal College of Psychiatrists

Niniejsza ulotka nie może być powielana w całości ani w części bez zgody Royal College of Psychiatrists.