Zaburzenie afektywne dwubiegunowe u dzieci i młodzieży

Below is a Polish translation of our information resource on bipolar disorder in children and young people. You can also view our other Polish translations.

Informacje tu zawarte dotyczą zaburzenia afektywnego dwubiegunowego u młodzieży i obejmują jego różne rodzaje, przyczyny i dostępne metody leczenia oraz dalszą pomoc. Informacje te skierowane są do osób młodych, które mogą doświadczać tego rodzaju zaburzeń oraz do ich rodziców i opiekunów.

Czym jest zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe to poważna choroba psychiczna, w przebiegu której osoba chora czasami może doświadczać skrajnych zmian nastroju i poziomu energii.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe nazywano kiedyś „psychozą maniakalno-depresyjną” , ponieważ ludzie z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym mogą doświadczać „maniakalnych” objawów (czuć się niezwykle pobudzonym i pełnym energii) oraz objawów „depresyjnych” (czuć się niezwykle smutnym i osłabionym).

Ludzie z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym doświadczają następujących objawów, które nie pojawiają się w tym samym czasie:

Aby pomóc w zrozumieniu ekstremalnych zmiany nastroju, organizacja charytatywna Bipolar UK używa skali nastroju.

Jakie są rodzaje zaburzenia afektywnego dwubiegunowego?

Istnieją różne rodzaje zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, chociaż czasem nazywa się je inaczej. Najważniejsze jest to, aby zrozumieć jak objawy tej choroby wpływają na ciebie lub inną znaną ci chorą osobę.

Typ I

• Gdy wystąpił przynajmniej jeden epizod wzmożonego nastroju lub z objawami manii, trwający dłużej niż tydzień (zwykle znacznie dłużej).
• Niektórzy ludzie z typem I będą mieć tylko epizody z objawami manii, lecz większość ludzi z typem I ma także objawy obniżonego nastroju lub depresji.
• Jeśli chora osoba nie będzie poddana leczeniu, epizod maniakalny zazwyczaj trwa od trzech do sześciu miesięcy, podczas gdy epizod depresyjny może trwać od sześciu do dwunastu miesięcy.

Typ II

• Kiedy u chorej osoby wystąpił przynajmniej jeden epizod depresyjny i mniej nasilony epizod maniakalny (nazywany hipomanią).

Cyklotymia

• Kiedy zmiany nastroju są mniej poważne niż u osób z typem I lub II, ale utrzymują się dłużej.
• Może to z czasem prowadzić do rozwinięcia się pełnej postaci zaburzenia afektywnego dwubiegunowego.

Gwałtowne zmiany pomiędzy fazami

• Zaburzenie afektywne dwubiegunowe z gwałtownymi zmianami pomiędzy fazami to podtyp zaburzenia typu I i II.
• Osoba cierpiąca na ten podtyp zaburzenia, doświadcza czterech lub więcej epizodów (maniakalnych, depresyjnych lub mieszanych) w ciągu roku.
• Dotyczy to około 1 na 10 osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym.

Jakie są objawy zaburzenia afektywnego dwubiegunowego?

Poniżej wymienione są rodzaje objawów, których może doświadczać osoba w trakcie epizodu. Aby u pacjenta zostało zdiagnozowane zaburzenie afektywne dwubiegunowe, musi mieć przynajmniej jeden epizod maniakalny lub hipomaniakalny i jednocześnie doświadczać kilku objawów jednocześnie przez co najmniej kilka dni.

Objawy wzmożonego nastroju lub manii

Podczas doświadczania epizodu manii pacjent może wykazywać następujące objawy:

Objawy psychiczne:

• poczucie wyjątkowego szczęścia, euforii czy ekscytacji
• drażliwość
• przyspieszony tok (gonitwa) myśli
• problemy z koncentracją
• nieadekwatnie wysokie poczucie pewności siebie, zawyżone mniemanie o sobie i własnych umiejętnościach
• zwiększony popęd seksualny

Objawy fizyczne:

• nadmierna niż zazwyczaj gadatliwość
• bycie dużo bardziej pobudzonym i niespokojnym niż zwykle
• nieustająca zmiana planów i decyzji
• zmniejszona potrzeba snu
• niedbanie o siebie
• bycie bardziej towarzyskim bądź zbyt zażyłym niż zazwyczaj
• wydawanie więcej pieniędzy niż zwykle lub przejawianie innego rodzaju ekstremalnych lub lekkomyślnych zachowań

Hipomania

Hipomania to mniej skrajny typ manii, co oznacza, że jego nasilenie jest mniejsze i trwa krócej. Podczas epizodów hipomanii, osoby dotknięte tym rodzajem zaburzenia mogą być bardzo produktywne i czuć się bardzo kreatywne, więc mogą uważać swoją hipomanię za coś pozytywnego.

Jednakże hipomania pozostawiona nieleczona może się nasilić i rozwinąć w manię.

Jeżeli mania pozostanie nieleczona, w ekstremalnym przypadku może doprowadzić do wykształcenia się psychozy. Więcej o psychozie można przeczytać w naszych zasobach na ten temat.

Po manii lub hipomanii zazwyczaj następuje epizod depresji.

Objawy obniżonego nastroju lub depresji

Podczas epizodu depresji można doświadczać następujących objawów:

• odczuwać smutek przez większość czasu
• mieć mniej energii niż zazwyczaj, być mniej aktywnym
• nie cieszyć się rzeczami, które do tej pory sprawiały przyjemność
• jeść mniej lub więcej niż zazwyczaj
• mieć zaburzenia snu
• mieć myśli samobójcze lub o samookaleczeniu się
• Jeśli epizod depresyjny pozostanie nieleczony, u osób z objawami depresji może wykształcić się psychoza. Więcej o psychozie można przeczytać w naszych zasobach na ten temat.

Symptomy mieszane

W przypadku symptomów mieszanych występują zarówno elementy obniżonego jak i wzmożonego nastroju.

Jak często występują te objawy?

To jak często dana osoba doświadcza symptomów zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, zależy od rodzaju zaburzenia na jakie cierpi.

Na przykład osoba z typem zaburzenia z gwałtownymi zmianami pomiędzy fazami może przejść od obniżonego nastroju do epizodu manii w ciągu kilku godzin lub kilku dni, natomiast ktoś, kto cierpi na typ I może odczuwać stany maniakalne lub depresję przez kilka tygodni lub miesięcy.

Pomiędzy epizodami maniakalnymi i depresyjnymi, chory zazwyczaj będzie miał okresy „normalnego” zachowania, które mogą trwać tygodniami, miesiącami lub latami. Jednakże, u niektórych ludzi z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, te okresy mogą być krótsze i mniej zauważalne z powodu ilości czasu jaki upłynął od momentu otrzymania diagnozy lub z powodu nieleczonej choroby.

Czym jest spowodowane zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Mówiąc o przyczynach zaburzenia afektywnego dwubiegunowego należy pamiętać, że nie ma tylko jednej przyczyny tej choroby i że może istnieć wiele czynników zwiększających ryzyko jej wystąpienia.

Istnieje wiele genetycznych i środowiskowych czynników ryzyka, które powodują, że u danej osoby może rozwinąć się zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Te czynniki ryzyka mogą ze sobą współgrać i zwiększyć lub zmniejszyć ryzyko zachorowania na to zaburzenie.

Na przykład można podlegać oddziaływaniu czynników genetycznych zwiększających prawdopodobieństwo rozwinięcia się zaburzenia afektywnego dwubiegunowego. Ale jeśli wychowujesz się lub żyjesz w stabilnym i pozytywnym otoczeniu, może to zmniejszyć ryzyko wystąpienia poważnej choroby psychicznej.

Największym znanym czynnikiem ryzyka sprzyjającym rozwinięciu się poważnej choroby psychicznej jest posiadanie rodzica chorującego na taką chorobę, na przykład na zaburzenie afektywne dwubiegunowe.

Dzieci, których rodzice chorują na poważną chorobę psychiczną, mają 1 na 3 szanse zachorowania na taką chorobę. Nie oznacza to jednak, że te osoby na pewno zachorują na zaburzenie afektywne dwubiegunowe lub inną chorobę psychiczną.

Jak częste jest zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Badanie przeprowadzone w 2014 roku wykazało, że około 2% populacji Anglii cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową. To nieco ponad milion osób.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe zwykle rozpoczyna się w wieku od 15 do 25 lat, ale niezwykle rzadko występuje u małych dzieci. 

Jakie skutki może mieć zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Nieleczone zaburzenie afektywne dwubiegunowe może prowadzić do:

• utraty poczucia kontroli nad swoim życiem
• utraty pewności siebie
• osłabienia koncentracji, co utrudnia skupienie się w szkole lub na studiach czy też podczas robienia rzeczy, które sprawiały do tej pory przyjemność
• pojawienia się trudnych relacji z rodziną, przyjaciółmi lub partnerami
• podejmowania ryzykownych zachowań, które narażają życie na niebezpieczeństwo, takich jak picie alkoholu, zażywanie narkotyków lub prowadzenie pojazdów w niebezpieczny sposób

Jak uzyskać pomoc w przypadku zaburzenia afektywnego dwubiegunowego?

Jeśli uważasz, że ty lub ktoś, kogo znasz, może przejawiać objawy zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, porozmawiaj z zaufaną osobą. Inne osoby, szczególnie bliska rodzina lub przyjaciele, prawdopodobnie zauważyli, że ty lub osoba, którą znasz, zachowujecie się inaczej niż zwykle.

Porozmawiaj z lekarzem rodzinnym o swoich obawach. Może on skierować cię lub osobę, którą znasz do lokalnego ośrodka zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży (CAMHS), gdzie można otrzymać bardziej specjalistyczną pomoc.

Pomocni mogą być psycholog, szkolna pielęgniarka lub pedagog. Możesz poprosić ich o wsparcie w postaci rozmowy lub nawiązania kontaktu z najbliższym ośrodkiem zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży.

Jak leczy się zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

W perspektywie krótkoterminowej rodzaj leczenia będzie zależał od nasilenia objawów i fazy zaburzenia.

W przypadku poważnych objawów, aby można było je kontrolować i zapewnić chorej osobie bezpieczeństwo, konieczne może być przyjmowanie leków i pobyt w szpitalu.

Długofalowym celem leczenia jest pomoc osobom dotkniętym tym schorzeniem w prowadzeniu zdrowego i produktywnego życia.

Jeżeli chorujesz na zaburzenie afektywne dwubiegunowe, zespół specjalistów zdrowia psychicznego może pomóc tobie i twojej rodzinie w zrozumieniu choroby, radzeniu sobie z jej objawami i w utrzymaniu dobrej formy. Oto niektóre ze stosowanych sposobów wsparcia dla osób z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym:

Pomoc w zrozumieniu siebie i swojej choroby (psychoedukacja)

To bardzo ważne, abyście ty i twoi bliscy otrzymali wsparcie w zrozumieniu choroby, pomoc w radzeniu sobie z nią i zmniejszeniu ryzyka nawrotów.

Razem z bliskimi możesz zaobserwować, że istnieją pewne sytuacje sprzyjające nawrotom choroby. Możecie też rozpoznawać znaki ostrzegające przed nadchodzącym epizodem choroby.

Świadomość ich istnienia może pomóc w zredukowaniu częstotliwości nawrotów choroby. Otrzymanie pomocy w początkowych fazach epizodu może zatrzymać jego dalszy postęp.

Terapie psychologiczne

Znane także jako terapia rozmową. Należą do nich:

• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) - pomaga zrozumieć związek pomiędzy uczuciami i myślami, oraz ich wpływ na twoje zachowanie (zobacz Informacje na temat CBT). Czasem w terapię włączona jest także twoja rodzina.
• Terapia skupiona na pracy z rodziną (terapia rodzinna) - wsparcie całej rodziny w radzeniu sobie ze stresem, rozwiązywaniu problemów i lepszej komunikacji.

Leki

Leki odgrywają ważną rolę w leczeniu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego, zwłaszcza w przypadku wystąpienia epizodów o ciężkim przebiegu.

Rodzaj leków będzie zależał od rodzaju doświadczanych epizodów. Będzie zależał również od twojej osobistej sytuacji, bo każdy z nas jest inny. W leczeniu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego stosuje się następujące grupy leków:

• Leki przeciwpsychotyczne - stosowane najczęściej w epizodach manii
• Leki przeciwdepresyjne - stosowane w epizodach depresyjnych
• Stabilizatory nastroju (na przykład lit) pomagają w utrzymaniu stałego nastroju, zarówno podczas epizodów choroby, jak i pomiędzy nimi

Czy leki mają skutki uboczne?

Wszystkie leki wywołują skutki uboczne. Niektóre są łagodne i mało zauważalne, inne z kolei mogą być bardzo dokuczliwe. Należy rozważyć konsekwencje skutków ubocznych i porównać z tym, jak choroba afektywna dwubiegunowa wpływałaby na jakość życia bez zażywania leków. Psychiatra powinien wyjaśnić, jakie skutki uboczne mogą wystąpić i co można zrobić, aby je złagodzić.

Wykonanie badań i testów (na przykład badanie krwi) może być konieczne przed rozpoczęciem przyjmowania leków, jak również regularnie podczas ich przyjmowania. Ważne jest, by w trakcie przyjmowania przepisanych leków pozostać pod stałą kontrolą lekarza ogólnego lub psychiatry.

Jak długo należy brać leki?

Leki nie powinny być brane jedynie w sytuacji, gdy rozwiną się poważne objawy. Zaburzenie afektywne dwubiegunowe to choroba trwająca całe życie. Jeżeli poważny epizod choroby wystąpił więcej niż jeden raz, przyjmowanie leków obniży prawdopodobieństwo wystąpienia ponownych epizodów.

Stosowanie leków może być konieczne przez wiele miesięcy, a nawet lat. Jeżeli przez dłuższy czas leczenie przynosiło dobre efekty, można rozważyć odstawienie leków pod kontrolą lekarską. Należy skonsultować się z lekarzem, zanim przestanie się brać jakiekolwiek leki.

Jak można sobie samemu pomóc, kiedy cierpi się na zaburzenie afektywne dwubiegunowe?

Jest wiele rzeczy, które można zrobić, by mieć lepsze samopoczucie:

• Samoobserwacja - ucz się rozpoznawać oznaki nadchodzącego pogorszenia, by szybciej uzyskać pomoc. Prowadzenie dziennika nastroju może ci pomóc rozpoznawać te rzeczy, które są pomocne w twoim życiu, i te, które ci nie pomagają.
• Wiedza - dowiedz się jak najwięcej ze sprawdzonych źródeł na temat swojej choroby. Na końcu tej ulotki znajdziesz źródła z dodatkowymi informacjami.
• Stres - staraj się unikać bardzo stresujących sytuacji. Całkowite uniknięcie stresu jest niemożliwe, więc pomocna może się okazać nauka lepszego radzenia sobie z nim. Można wykonywać ćwiczenia relaksacyjne czy medytować, lub też poprosić o poradę specjalistę w dziedzinie zdrowia psychicznego.
• Relacje z innymi - staraj się szczerze mówić innym osobom o tym, jak się czujesz i jak choroba wpływa na twoje życie. To im pomoże zrozumieć twoje zaburzenie i mądrze cię wspierać.
• Bycie aktywnym - znajdź czas na robienie rzeczy, które sprawiają ci radość, na relaks i odpoczynek. Znajdź nowe hobby lub powróć do dawnego, spędzaj czas z przyjaciółmi albo zapisz się do szkolnego klubu.
• Aktywność fizyczna - trzy razy w tygodniu przez około 20 minut postaraj się wykonywać ćwiczenia, które sprawiają ci radość. Badania pokazują, że regularne ćwiczenia poprawiają nastrój.
• Przyjmuj przepisanie leki - zażywaj leki zgonie z instrukcjami lekarza. Czasem może się pojawić myśl o zaprzestaniu przyjmowania leków, zwłaszcza jeśli dobrze się czujesz. Zanim podejmiesz w związku z tym jakąkolwiek decyzję, zawsze najpierw porozmawiaj z lekarzem, przyjaciółmi i rodziną.

Przykład: Historia 16-letniej Christiny

„Byłam szczęśliwa, pewna siebie, uczyłam się do matury, miałam wielu przyjaciół i udane życie towarzyskie.  Wszystko wydawało się być w najlepszym porządku.

Nagle to się zmieniło - nie wychodziłam z pokoju, przestałam jeść i z kimkolwiek rozmawiać, nawet z rodzicami. A wcześniej byłam naprawdę radosna, szczęśliwa i pełna energii. Zaczęłam mieć halucynacje, doświadczałam paranoi; myślałam nawet o zrobieniu sobie krzywdy. 

Moi rodzice bardzo się martwili i ostatecznie zostałam przyjęta do szpitala, na oddział psychiatryczny dla dzieci i młodzieży.

Teraz wiem, że był to epizod manii, po którym pogrążyłam się w głębokiej depresji. Kiedy rozpoznano u mnie zaburzenie afektywne dwubiegunowe, mogłam wreszcie zrozumieć swoją chorobę i nauczyć się z nią żyć. Rozpoczęłam terapię i dostałam leki, które pomagają mi kontrolować zmiany nastroju.

Wspierają mnie rodzina i przyjaciele. Znów chodzę do szkoły i mam nadzieję, że za kilka lat rozpocznę szkołę medyczną.”

Dodatkowe informacje

• Bipolar UK - organizacja charytatywna pomagająca osobom dotkniętym zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, ich rodzinom, przyjaciołom i innym ludziom, edukująca społeczeństwo i ekspertów w różnych dziedzinach na temat zaburzenia afektywnego dwubiegunowego. Oferuje ona pomoc każdemu, kto jest dotknięty tą chorobą - poprzez moderowaną grupę eCommunity, infolinię i grupy wsparcia.
• Rethink Mental Illness - organizacja charytatywna, pomagająca osobom dotkniętym ciężkimi zaburzeniami psychicznymi w prowadzeniu lepszej jakości życia. Na ich stronie internetowej istnieje sekcja poświęcona młodym ludziom.
• Sane - krajowa organizacja charytatywna pomagająca ludziom dotkniętym zaburzeniami psychicznymi w poprawie jakości ich życia.
• Young Minds - krajowa organizacja charytatywna, której celem jest poprawa dobrostanu emocjonalnego i zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.

Autorzy

Niniejsze informacje opracowane zostały przez Child and Family Public Engagement Editorial Board (CAFPEB), będące częścią Royal College of Psychiatrists.

Autorstwo: Dr Virginia Davies i Dr Vasu Balaguru.

Redaktor specjalista: Dr Aditya Sharma

Specjalne podziękowania za pomoc w opracowaniu materiałów dla organizacji charytatywnej Bipolar UK.

Nasze materiały opierają się na najbardziej aktualnych badaniach dostępnych w czasie ich opracowywania.

Data publikacji: sierpień 2022

Termin weryfikacji: sierpień 2025

© Royal College of Psychiatrists