Katatonia

Below is a Polish translation of our information resource on catatonia. You can also view our other Polish translations.

Te informacje przeznaczone są dla każdego, kto doświadcza katatonii lub doświadczył jej w przeszłości. Będą również pomocne dla każdego, kto zna lub opiekuje się osobą cierpiącą na katatonię.

Czym jest katatonia?

Katatonia to stan, w którym osoba zachowuje przytomność, ale wydaje się nie reagować na działania innych osób i otoczenie. Katatonia może wpływać na ruchy, mowę i zachowanie osoby na wiele różnych sposobów. Istnieje wiele przyczyn katatonii. Dokładny powód, dla którego u kogoś rozwija się katatonia, nie jest jednak jasny i niezbędne są w tym zakresie dalsze badania.

Jakie są objawy katatonii?

Katatonia może pojawić się nagle lub rozwijać się powoli. W przeszłości uważano, że osoby cierpiące na katatonię siedzą całymi dniami w dziwnych pozycjach. Obecnie wiemy, że osoby cierpiące na katatonię mogą również doświadczać szeregu innych objawów.

Jeśli u osoby występują trzy lub więcej z poniższych objawów, może to oznaczać katatonię:

• Siedzi nieruchomo i wpatruje się w pustkę.
• Utrzymuje nietypowe pozycje ciała, które zwykle byłyby niewygodne.
• Utrzymuje ręce lub nogi w pozycji, w której ktoś inny je ułoży.
• Powtarza przez długi czas te same ruchy.
• Odtwarza ruchy innej osoby (zachowanie zwane "echopraksją").
• Powtarza frazy lub słowa, które słyszy (zachowanie zwane "echolalią").
• Robi dziwne grymasy.
• Nie mówi, nie je i nie pije.
• Bez namysłu wykonuje to, co się jej powie lub nakaże.
• Nie wykonuje danej czynności, lub opiera się wykonaniu danej czynności (zachowanie zwane "negatywizmem").
• Nagle czuje pobudzenie lub zaniepokojenie. Takie zachowanie określa się mianem "katatonii pobudzonej".

Objawy te mogą pojawiać się i znikać oraz mogą stawać się mniej lub bardziej intensywne. Objawy katatonii mogą różnić się u poszczególnych osób. Podczas gdy niektóre osoby mogą wykonywać nieznaczne ruchy, inne mogą wydawać się bardzo pobudzone.

Należy zgłosić się po pomoc w przypadku stwierdzenia u siebie lub innej osoby trzech lub więcej z tych objawów. Pomoc można uzyskać od lekarza rodzinnego (GP), zespołu ds. zdrowia psychicznego lub dzwoniąc pod numer NHS 111.

Co powoduje katatonię?

Katatonia może występować przy wielu schorzeniach. Oto niektóre z nich:

Choroby psychiatryczne, takie jak:

• schizofrenia
• zaburzenia nastroju (w tym choroba dwubiegunowa i depresja)
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD)
• zespół stresu pourazowego (PTSD) lub retrospekcje traumatycznych doświadczeń z przeszłości
• psychoza
• zaburzenia dysocjacyjne

Choroby fizyczne, takie jak:

• infekcje
• uraz mózgu
• nadużywanie narkotyków i alkoholu
• zaburzenia metaboliczne, np. cukrzyca - są to schorzenia, w których organizm zużywa zbyt dużo lub zbyt mało niezbędnych substancji chemicznych, które odpowiedzialne są za zdrowie.
• zaburzenia autoimmunologiczne - są to schorzenia, w których układ odpornościowy organizmu, walczący z chorobami w normalnych warunkach, przez pomyłkę atakuje zdrowe komórki.

W przypadku wystąpienia katatonii, zespół medyczny zawsze powinien zbadać, czy u danej osoby istnieje przyczyna o charakterze fizycznym.

Chociaż choroby te mogą powodować katatonię, sposoby, w jakie do tego dochodzi, nie są do końca jasne.

Nie każdy, kto cierpi na wymienione choroby psychiatryczne i fizyczne, zachoruje na katatonię. Nie wiadomo do końca, dlaczego tak się dzieje.

Badania sugerują, że mogą być za to odpowiedzialne substancje chemiczne w mózgu, takie jak GABA, glutaminian i dopamina. Te substancje chemiczne wpływają na funkcjonowanie mózgu i uważa się, że ich nadmiar lub niedobór może przyczyniać się do rozwoju katatonii.

Katatonia może również dotyczyć osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej National Autistic Society.

Jak często występuje katatonia?

Katatonia dotyka około 1 na 10 osób hospitalizowanych w ośrodkach zdrowia psychicznego. Istnieją jednak dowody na to, że może ona pozostawać niezdiagnozowana.

Oprócz występowania schorzeń powiązanych z katatonią, nie wiemy, jakie czynniki ryzyka zwiększają prawdopodobieństwo jej wystąpienia u pewnych osób.

U dorosłych katatonia może występować nieco częściej u kobiet niż u mężczyzn.

U dzieci i młodzieży katatonia występuje rzadziej. U większości dzieci katatonia pojawia się w okresie dojrzewania. U dzieci i młodzieży katatonia wydaje się dotykać chłopców dwukrotnie częściej niż dziewczęta.

Jakie badania w celu stwierdzenia katatonii są dostępne?

Istnieją różne testy, które lekarz może wykonać, aby stwierdzić się, czy ktoś cierpi na katatonię i co ją powoduje. Ustalenie przyczyny katatonii może pomóc lekarzowi w leczeniu samej katatonii.

Jeśli podejrzewa się, że u pacjenta może występować katatonia, lekarz rozważy następujące kwestie:

• Historię - Lekarz porozmawia z pacjentem lub osobą, która się nim opiekuje, pod kątem poznania jego historii. Dopyta również o samopoczucie pacjenta w ostatnim czasie. Pacjent lub opiekun pacjenta powinien poinformować lekarza o przyjmowanych lekach, przebytych urazach głowy i innych problemach zdrowotnych^.1
• Obserwacja - Lekarz może obserwować zachowanie pacjenta podczas wizyty lub pobytu na oddziale szpitalnym.
• Badanie - Lekarz może zdecydować się na zbadanie pacjenta, aby upewnić się, że jego organizm funkcjonuje prawidłowo. Powinno to być pełne badanie fizykalne serca, płuc, brzucha i układu nerwowego.^1,4
• Badania krwi - Lekarz może wykonać badania krwi. Pomogą one sprawdzić, czy nie występują infekcje lub problemy z funkcjonowaniem organizmu.^1,4
• Skan mózgu - Po przeprowadzeniu badania i wykonaniu testów krwi lekarz może wykonać skan mózgu, jeśli będzie potrzebował więcej informacji. Skan pozwoli lekarzowi uzyskać bardziej szczegółowy obraz mózgu^1,4
• Elektroencefalogram (EEG) - To badanie monitoruje elektryczną aktywność mózgu.^1,4 Można je wykorzystać w celu sprawdzenia, czy u pacjenta występuje schorzenie neurologiczne. EEG wykonuje się mocując na głowie pacjenta małe czujniki podłączone do maszyny odbierającej sygnały elektryczne wytwarzane przez mózg. Więcej informacji na temat EEG można znaleźć na stronie internetowej NHS.

Jak leczyć katatonię?

Katatonię można leczyć, a osoby cierpiące na tę chorobę mogą wyzdrowieć. Katatonia zdiagnozowana we wczesnym stadium może być w niektórych przypadkach leczona w domu, jednak osoby cierpiące na katatonię często wymagają intensywniejszego leczenia lub wsparcia. Może to oznaczać konieczność hospitalizacji.

Leczenie choroby współistniejącej

Czasami leczenie choroby współistniejącej wystarczy, by wyleczyć również katatonię. Przykładowo, jeśli pacjent cierpi na chorobę dwubiegunową, leczenie jej może jednocześnie pomóc uleczyć katatonię. Jednak większość osób będzie również potrzebować leczenia zorientowanego na katatonię.

Lorazepam

Katatonię często leczy się lekiem o nazwie lorazepam. Lorazepam jest benzodiazepiną, która jest rodzajem leku uspokajającego. Oznacza to, że pomaga on uspokoić ciało i mózg oraz rozluźnić mięśnie. Stosuje się go również w leczeniu napadów padaczkowych, a krótkoterminowo można go wykorzystywać w leczeniu stanów lękowych, bezsenności i ataków paniki.

Czasami lekarze mogą podejrzewać, że ktoś cierpi na katatonię, ale nie są pewni swojej diagnozy. W takich przypadkach przed rozpoczęciem pełnowymiarowego leczenia lekarz może podać pacjentowi pojedynczą dawkę lorazepamu. Nazwa takiej praktyki to "próba prowokacyjna z lorazepamem".

Jeśli symptomy ulegną złagodzeniu po jednej dawce, może to pomóc lekarzowi potwierdzić diagnozę katatonii.

W przypadku katatonii lorazepam można podawać na dwa sposoby:

• Jeśli pacjent jest w stanie połykać, może przyjmować lorazepam w postaci tabletek.
• Jeśli pacjent nie może połknąć leku, można go podać w postaci iniekcji domięśniowej lub dożylnej.

Organizm rozkłada lorazepam w ciągu kilku godzin. Z tego powodu po potwierdzeniu i zdiagnozowaniu katatonii większość osób będzie musiała regularnie przyjmować lorazepam częściej niż raz dziennie. Do skutecznego leczenia katatonii mogą być potrzebne wysokie dawki.

Terapia elektrowstrząsowa (EW)

Jeśli objawy katatonii są bardziej nasilone lub nie ustępują po zastosowaniu lorazepamu, warto rozważyć inną opcję leczenia.

Gdy pacjent nie może się poruszać, jeść ani pić, jego samopoczucie psychiczne może ulec znacznemu pogorszeniu. W takim przypadku lekarz może zaproponować terapię elektrowstrząsową. Jest to zabieg, podczas którego mózg pacjenta stymulowany jest krótkimi impulsami elektrycznymi, podczas gdy pacjent znajduje się w znieczuleniu ogólnym i śpi. W celu złagodzenia objawów pacjentowi może zostać przepisany kilkutygodniowy cykl terapii elektrowstrząsowej.

Terapia EW jest bardzo skuteczna w leczeniu katatonii. Więcej informacji na temat ECT można znaleźć w zasobach ECT College’u.

Monitorowanie odżywiania

Podczas leczenia katatonii odżywianie pacjenta może wymagać monitorowania, by utrzymać go w dobrym stanie zdrowia. W tym celu lekarze i pielęgniarki mogą kontrolować wyniki badań krwi, moczu i ogólny stan zdrowia.

Co dzieje się w przypadku, gdy katatonia jest nieleczona?

Jeśli pacjent cierpiący na katatonię nie zostanie poddany leczeniu, jego samopoczucie ulegnie znacznemu pogorszeniu. Nieleczona katatonia może mieć następujące skutki:

• Odwodnienie
• Niedożywienie
• odleżyny
• infekcje
• skrzepy krwi

Nieleczona katatonia może prowadzić do śmierci pacjenta.

Czy można wyjść z katatonii?

U około 8 na 10 osób cierpiących na katatonię objawy ustępują po podaniu jednej dawki lorazepamu.

Nie ma reguły pozwalającej określić, jak długo należy kontynuować przyjmowanie lorazepamu, ponieważ reakcja na lek jest kwestią indywidualną. Czasami dana osoba potrzebuje tylko jednej dawki lorazepamu, jednak większość osób będzie potrzebować kolejnych dawek, aby w pełni wyleczyć katatonię.

U większości pacjentów po rozpoczęciu leczenia katatonia ustępuje w ciągu kilku godzin lub dni, ale innym może to zająć kilka tygodni.

Katatonia spowodowana zaburzeniami nastroju jest uważana za bardziej podatną na leczenie niż katatonia spowodowana psychozą, jednak leczenie katatonii spowodowanej przez oba te schorzenia przynosi dobre wyniki.

Lorazepam często można odstawić po wyleczeniu choroby współistniejącej, która była przyczyną katatonii. W niektórych przypadkach objawy katatonii mogą powrócić po odstawieniu lorazepamu. W takich przypadkach konieczne może być dłuższe leczenie.

Lorazepam nie jest zalecany do długotrwałego stosowania i należy go odstawić możliwie jak najszybciej. Gdy nadejdzie czas na odstawienie lorazepamu, należy to robić stopniowo - nigdy nagle.

Nawet jeśli objawy katatonii ustąpiły, dana osoba może nadal wymagać innej kuracji, aby wyleczyć przyczynę katatonii. Jeśli pacjent cierpi na inną chorobę fizyczną lub psychiczną, może nadal wymagać leczenia.

Jak pomóc osobie cierpiącej na katatonię?

Jeśli zauważasz symptomy katatonii u znajomego, członka rodziny lub osoby, którą się opiekujesz, porozmawiaj z lekarzem lub pielęgniarką albo skontaktuj się z NHS pod numerem 111.

• Udzielanie informacji – Osoba cierpiąca na katatonię może mieć trudności z samodzielnym przekazywaniem istotnych informacji. Z tego powodu konieczne może być udzielanie odpowiedzi na pytania lekarzy i pielęgniarek za tę osobę. Pomoże to osobie cierpiącej na katatonię uzyskać właściwą diagnozę i leczenie.
• Wyjaśnianie wszystkiego, co się dzieje – Niektóre osoby cierpiące na katatonię są świadome tego, że znajdują się w stanie katatonicznym, co może być dla nich dezorientujące i wywoływać lęk. Wyjaśnienie tej sytuacji będzie dla osoby w katatonii formą wsparcia.
• Wyjaśnienie zdarzeń – Niektóre osoby cierpiące na katatonię nie pamiętają, jak się czuły, gdy były w stanie katatonicznym. Gdy osoba, którą znasz, nie jest już w stanie katatonicznym, krótkie wyjaśnienie tego, co się stało może być dla niej przydatne i przynieść poczucie spokoju.
• Odwiedziny – Jeśli odwiedzasz osobę cierpiącą na katatonię, postaraj się zachować spokój. Osoby cierpiące na katatonię często słyszą mowę ludzi wokół, nawet jeśli same nie mówią, więc mówienie do nich może im pomóc.
• Jedzenie – Jeśli osoba cierpiąca na katatonię nie je, należy spróbować przynieść jej produkty i potrawy, które lubi, i których spożywanie nie sprawi jej trudności.

Dodatkowe źródła

Jeśli cierpisz na katatonię, lekarz lub pielęgniarka odpowiedzą na wszelkie pytania i udzielą dodatkowych informacji.

Więcej informacji na temat katatonii można znaleźć w wymienionych źródłach:

• University College London – strona internetowa zawierająca informacje na temat katatonii dla lekarzy, pacjentów i opiekunów.
• National Autistic Society – informacje na temat tego, jak katatonia może wpływać na osoby z autyzmem. Zawiera porady dla dorosłych z autyzmem, rodziców i opiekunów oraz specjalistów.

Autorstwo

Niniejsze informacje opracowała redakcja rady ds. zaangażowania publicznego (PEEB) przy Królewskim Kolegium Psychiatrów (Royal College of Psychiatrists). Informacje te odzwierciedlają najbardziej rzetelne dane dostępne w czasie ich opracowywania.

Specjaliści – autorzy publikacji: dr Emma Salter, dr Husam Khalil, dr Nabeel Helal

Pełna bibliografia do niniejszego artykułu dostępna jest na życzenie.

© Royal College of Psychiatrists 

This translation was produced by CLEAR Global (Feb 2025)