Problemy z pamięcią i otępienie (demencja)

W miarę upływu lat zdarza się nam coraz częściej zapominać.

Można się zaniepokoić, że to wczesne objawy otępienia albo choroby Alzheimera.

Powodów pogorszenia pamięci może być wiele, ale u nielicznych osób rozwinie się poważniejsze schorzenie, np. demencja. Na tej stronie internetowej przedstawiamy niektóre przyczyny słabej pamięci, jak też różnych typów otępienia oraz radzimy, gdzie szukać pomocy, jeśli niepokoi nas stan pamięci własnej lub osoby nam bliskiej.

Jest wiele czynników wpływających na stan pamięci - stres, depresja, rozpacz - a także czynniki fizyczne takie jak niedobory witamin czy infekcje^1.

Poniżej opisujemy dwa specyficzne zaburzenia pamięci: otępienie i łagodne zaburzenia funkcji poznawczych (ang. mild cognitive impairment, MCI), to pierwsze schorzenie przybiera różne formy, w tym postać choroby Alzheimera.

Co to jest otępienie?

Otępienie to ogólny termin używany do określania grupy schorzeń, które prowadzą do uszkodzenia pamięci.

• Pojawiają się trudności z zapamiętywaniem a także inne problemy z rozumowaniem. Te zaburzenia wpływają negatywnie na naszą zdolność radzenia sobie z codziennymi czynnościami.
• Problemy te stopniowo przybierają na sile - mówi się, że są postępujące. Nie są one częścią normalnego procesu starzenia się organizmu.²

Istnieje wiele odmian otępienia. Wszystkie charakteryzują się utratą pamięci, ale mają też inne symptomy, w zależności od czynnika warunkującego. Otępienie często objawia się zaburzeniami pamięci, ale mogą przy tym występować trudności z:

• planowaniem i wykonywaniem codziennych czynności
• komunikowaniem się z otoczeniem.

Osoby dotknięte schorzeniem mogą wykazywać także zmiany w nastroju, osobowości, lub w zdolności podejmowania decyzji.

Ponieważ otępienie jest chorobą postępującą, osoba nią dotknięta staje się stopniowo uzależniona od pomocy innych.

Jak często występuje otępienie?

Obecnie w Wielkiej Brytanii, ponad 850,000 osób jest dotkniętych tą chorobą³. Występuje ona częściej w miarę jak się starzejemy, szacuje się, że:

• w grupie 100 osób w wieku 65 lat, u około dwóch rozwinie się otępienie.
• w przedziale do 85 lat, u jednej osoby na pięć wystąpi pewien stopień otępienia.⁴ 

Demencja może też dotykać młodsze osoby, zdarza się też, że występuje w rodzinie, chociaż jest to rzadko spotykane.

Co to jest łagodne zaburzenie funkcji poznawczych?

Łagodne zaburzenie funkcji poznawczych (MCI) jest mniej poważnym problemem dotykającym procesy pamięciowe. Nie sprawia większych problemów w codziennym życiu i nie jest na tyle poważne aby sklasyfikować je jako otępienie. Dają się przy nim zauważyć:

• zapominanie imion i nazwisk, nazw miejsc, haseł
• gubienie przedmiotów
• zapominanie o wykonaniu zaplanowanych czynności.

Szacuje się, że jedna na 10 osób powyżej 65 roku życie prawdopodobnie cierpi na MCI. W tej grupie, w przeciągu roku, u około jednej na dziesięć osób rozwinie się demencja.⁵ Nie można jeszcze przewidzieć, u kogo rozwinie się choroba, a u kogo nie. 

Jakie są rodzaje otępienia (demencji)?

Poniżej przedstawiamy najbardziej powszechne typy otępienia. Jednak może się zdarzyć, że u osoby wystąpi więcej niż jeden rodzaj schorzenia - tak zwana demencja mieszana. 

Choroba Alzheimera

Eileen ma 82 lata i jest emerytowaną sekretarką. Mieszka razem ze swoim dziewięćdziesięcioletnim, wymagającym opieki mężem. Jest sprawna fizycznie i nie przyjmuje żadnych lekarstw. 

W ciągu ostatnich 2 lat córki Eileen zauważyły, że ich matka częściej zapomina, gdzie zostawiła klucze, i nie pamięta o punktualnym podawaniu lekarstw mężowi. Mimo że Eileen zawsze była dobrym kierowcą, na boku jej auta pojawiły się rysy, zderzak jest wgnieciony, a Eileen nie przypomina sobie jak doszło do tych uszkodzeń. Eileen nie jest też w stanie włączyć telewizora za pomocą nowego pilota. Początkowo córki przypisują te objawy jej wiekowi i stresowi związanemu z opieką nad mężem.

Eileen nie odczuwa żadnych znaczących problemów z pamięcią. Denerwuje się, kiedy córki mówią, że niepokoją się tym jej zapominalstwem. Po wielu namowach, godzi się na wizytę u lekarza pierwszego kontaktu. Lekarz przeprowadza rutynowe testy sprawdzające pamięć i kieruje Eileen do specjalistycznego ośrodka leczenia zaburzeń pamięci.

Choroba Alzheimera stanowi około 6 na 10 wszystkich przypadków otępienia.⁶ Objawia się zazwyczaj problemami z pamięcią, które stopniowo się pogłębiają. Osoby często zauważają, że nie pamiętają nieodległych wydarzeń, pomimo że nadal pamiętają rzeczy sprzed lat.

Często sprawia im trudność przypomnienie sobie pewnych słów lub nazwanie przedmiotów. Niejednokrotnie nie zauważają tych problemów, ale są one dostrzegalne dla osób z otoczenia. Osoba dotknięta otępieniem może mieć też trudności z:

• uczeniem się nowych rzeczy
• przypomnieniem sobie niedawnych wydarzeń, wizyt lub wiadomości telefonicznych
• zapamiętaniem imion lub nazw miejsc
• zrozumieniem innych osób lub efektywnym porozumieniem się
• zapamiętaniem, gdzie pozostawiła przedmiot, co może być dla niej bardzo frustrujące - może też mieć wrażenie, że ktoś był w jej mieszkaniu lub celowo usunął przedmiot
• zrozumieniem, że ma z czymś problem - może nie zrozumieć przyczyn, dla których ktoś chce jej pomóc.

Te trudności sprawiają, że coraz trudniej jest stawić czoła prostym codziennym czynnościom. 

Osoby znające kogoś dotkniętego chorobą Alzheimera, często zauważają subtelne zmiany w usposobieniu chorego. Występują zmiany w zachowaniu i sposobie reakcji. 

Przy chorobie Alzheimera, białka zwane amyloid i tau gromadzą się w mózgu, tworząc złogi zwane "blaszkami" i "splątkami". Uszkodzenia powstałe w zajętych obszarach mają wpływ na substancje chemiczne przekazujące wiadomości pomiędzy komórkami, a w szczególności na acetylocholinę.⁷

Otępienie naczyniowe

John ma 78 lat i jest emerytowanym inżynierem. Cierpi na nadciśnienie, cukrzycę i wysoki poziom cholesterolu. Po przebytych dwóch zawałach, 18 miesięcy temu przeszedł zabieg angioplastyki (polegający na udrożnieniu zablokowanych tętnic), jednak czasami nadal nękają go bóle w klatce piersiowej.

Po pierwszym zawale jego pamięć chwilowo pogorszyła się, po pewnym czasie nastąpiła poprawa. Jednak od czasu drugiego ataku, żona i syn zauważyli, że jego pamięć częściej szwankuje i trudniej mu się skoncentrować. Miewa wahania nastrojów - łatwiej go rozdrażnić i zdenerwować, ale zdarza się też, że wybucha płaczem bez wyraźnego powodu. Trudniej mu się poruszać, a raz czy dwa zdarzyło mu się zmoczyć, co było dla niego bardzo krępujące. Lekarz rodzinny stwierdził u niego problemy z pamięcią, a rezonans magnetyczny mózgu wykazał oznaki wielu drobnych udarów. 

Ten typ otępienia spowodowany jest ograniczonym dopływem krwi do mózgu, co jest wynikiem uszkodzonych naczyń krwionośnych. Oznacza to, że pewne obszary mózgu nie otrzymują wystarczających ilości tlenu i substancji odżywczych, w wyniku czego komórki mózgowe obumierają.

Do rodzajów otępienia naczyniowego zalicza się:

• poudarowe – gdy naczynie krwionośne w mózgu zostaje nagle zablokowane, na przykład przez skrzep krwi
• otępienie podkorowe – rodzaj demencji, która dotyka dolnej części mózgu, gdzie przepływ krwi w bardzo małych naczyniach krwionośnych zostaje ograniczony.

Prawdopodobieństwo wystąpienia otępienia naczyniowego jest większe w przypadku występowania schorzeń, które mogą prowadzić do zablokowania tętnic. Takie schorzenia obejmują: nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, wysoki cholesterol i oczywiście palenie tytoniu.⁸

Trudno jest przewidzieć w jaki sposób będzie postępować ten typ otępienia ponieważ zależy to od części mózgu objętej zmianami. Możliwe symptomy to:

• utrata pamięci i trudności z koncentracją
• problemy z wysławianiem się - jak w przypadku Alzheimera
• wahania nastrojów lub depresja
• zaburzenia fizyczne takie jak trudności z chodzeniem czy inkontynencja.

Otępienie z ciałami Lewy'ego / otępienie w chorobie Parkinsona 

Terry ma 66 lat, jest emerytowanym nauczycielem i mieszka sam. Od czasu przejścia 6 miesięcy temu na emeryturę bywa przygnębiony i odnosi wrażenie, że jego myślenie stało się wolniejsze. 

Przez ostatnie miesiące zauważył drżenie prawej ręki, a wczoraj przydarzył mu się upadek na ulicy. Niepokoi go to, że stał się nieco chwiejny, ponieważ zawsze postrzegał siebie jako osobę aktywną i wysportowaną. Jego córka, Cath, zaczęła martwić się po tym, jak stracił koncentrację za kierownicą, co prawie doprowadziło do wypadku. Tłumaczył to niewyspaniem, rano w jego łóżku zawsze panuje bałagan, od czasu do czasu pojawi się siniak.

Od kilku tygodni, wieczorami zdarza mu się widzieć dziecko bawiące się w rogu pokoju. Pewnego razu zaproponował małemu coś do jedzenia, ale okazało się, że jego córka nie widziała tam żadnego dziecka. Cath ma wrażenie, że ojcu coraz trudniej jest zapamiętać daty i rozplanować zajęcia domowe.

Lekarz pierwszego kontaktu kieruje go do kliniki zajmującej się zaburzeniami pamięci. Po badaniu TK mózgu zdiagnozowane zostaje otępienie z ciałami Lewy’ego.

Ten typ wywołany jest odkładającymi się w mózgu białkami.⁹ Pojawiają się symptomy choroby Parkinsona, choć w późniejszych etapach choroby zanikają. Możliwe objawy to:

• problemy z pamięcią i trudności z planowaniem czynności
• dezorientacja, która jest zmienna w ciągu dnia
• realistyczne halucynacje wzrokowe ludzi i zwierząt
• problemy ze snem, wzmożone ruchy we śnie
• cechy choroby Parkinsona takie jak drżenie rąk, sztywnienie mięśni, upadki, problemy z chodzeniem.

Otępienie czołowo-skroniowe

Ten typ otępienia dotyka głównie osoby młodsze. Obejmuje przeważnie przednią część mózgu. Często ujawnia się w 50. i 60. dekadzie życia.¹¹ 

Częstymi symptomami są zaburzenia osobowości, zmiany w zachowaniu oraz problemy z mową. Pamięć może pozostać nieuszkodzona przez długi czas. Wyróżnia się trzy główne rodzaje tego rodzaju otępienia:

• z zaburzeniami zachowania – osoba, zazwyczaj uprzejma i grzeczna, może stać się drażliwa lub niemiła, może też wykazywać zniechęcenie do dbania o siebie
• semantyczne - głównymi objawami są problemy ze zrozumieniem i zapamiętaniem faktów
• postępująca afazja bez płynności mowy - objawia się trudnościami w mówieniu i wypowiadaniu słów.

Zależna od wieku encefalopatia ze złogami białka TDP-43 z przewagą zmian w układzie limbicznym (ang. limbic-predominant age-related TDP-43 encephalopathy, LATE)

Dzięki badaniom pośmiertnych próbek tkanki mózgowej udało się niedawno zidentyfikować nowy typ otępienia. Jest on powszechny u ludzi starszych i może towarzyszyć schorzeniom opisanym powyżej. Nie są jeszcze znane sposoby diagnozowania LATE.¹⁰

Rzadsze przyczyny otępienia

Czynników wywołujących otępienie może być więcej. Niektóre z nich to:

• zwyrodnienie korowo-podstawne
• choroba Creutzfeldta-Jakoba
• otępienie w chorobie wywołanej przez wirus HIV
• choroba Huntingtona
• stwardnienie rozsiane
• syndrom Korsakowa
• wodogłowie normalnego ciśnienia (NPH)
• zanik korowy tylny
• postępujące porażenie nadjądrowe.

Jak diagnozuje się otępienie?

Diagnoza lekarska polega na ustaleniu wzorca objawów i zrozumieniu, w jakim stopniu wpływają one na możliwość codziennego funkcjonowania.

Tak więc, pierwszym etapem jest rozmowa ukierunkowana na poznanie osoby. Używane są ankiety, aby ocenić zdolności myślowe i pamięciowe - tak zwane 'badanie funkcji poznawczych'. Przeprowadza się także badanie przedmiotowe, w tym testy polegające na prostych zadaniach manualnych, na przykład stukanie ręką. Dla lekarza diagnozującego pomocna jest też rozmowa z osobą bliską, która może opisać zaistniałe sytuacje.

Pierwsza wizyta pomoże ustalić występujące trudności, często dostarczy też wskazówek co do możliwego typu otępienia. W celu wykrycia innych przyczyn występujących objawów mogą być wykonane badania krwi i skany. Te ostatnie (tomografia komputerowa/rezonans magnetyczny mózgu) pomagają sklasyfikować typ otępienia i ukierunkować tok leczenia.¹²

Skierowanie do specjalistycznej kliniki leczenia zaburzeń pamięci umożliwia obecnie wczesną diagnozę. Osoba dotknięta otępieniem będzie pod opieką szeregu specjalistów - psychiatrów, geriatrów, psychologów, terapeutów zajęciowych i pielęgniarek.

Kto narażony jest na otępienie?

Każdego z nas może dotknąć otępienie, jednak nie jest to naturalne lub nieuchronne następstwo procesu starzenia. Istnieją czynniki medyczne podwyższające ryzyko¹³.

Należą do nich:

• choroba Parkinsona
• udary mózgu i choroba serca
• nadciśnienie tętnicze i wysoki cholesterol
• cukrzyca typu 2.

Ważne jest aby leczyć i kontrolować te czynniki ryzyka, w szczególności nadciśnienie i cukrzycę. Dla osób w średnim wieku pomocne jest kontrolowanie problemów ze słuchem, unikanie nadwagi, stanu izolacji społecznej i depresji.¹⁴

Czynniki związane ze stylem życia zwiększające ryzyko wystąpienia otępienia¹⁵ to:

• palenie tytoniu
• spożywanie alkoholu w ilości wyższej niż bezpieczna norma - powyżej 14 jednostek na tydzień
• niewłaściwa dieta
• brak aktywności fizycznej
• nadwaga
• powtarzające się urazy głowy, np. u bokserów.

W celu zmniejszenia ryzyka rozwoju otępienia, Światowa Organizacja Zdrowia zaleca - szczególnie w przedziale od 40. do 50. roku życia - rzucenie palenia, ograniczenie spożycia alkoholu, zwiększenia aktywności sportowej i zdrową, zrównoważoną dietę (dieta śródziemnomorska jest szczególnie zalecana).¹⁶

Geny także mogą decydować o wystąpieniu otępienia. Choroba Alzheimera objawiająca się po 65. roku życia nie jest zwykle wynikiem zaburzeń genetycznych, jednak wyszczególniono geny nieznacznie podnoszące jak i obniżające ryzyko choroby.¹⁷ Wystąpienie otępienia u krewnego nie oznacza, że rozwinie się ono także i u nas, nie istnieją też jeszcze badania określające indywidualną grupę ryzyka.

W niektórych rodzinach wczesne otępienie występuje częściej, i tu, czynnik genetyczny odgrywa większą rolę. Także osoby z syndromem Downa są narażone na wczesny rozwój otępienia.¹⁷ Jeżeli masz w rodzinie więcej niż jedną osobę, u której otępienie rozwinęło się przed 65. rokiem życia, warto jest zasięgnąć opinii genetyka.

Czy istnieją metody leczenia otępienia?

To zależy od postawionej diagnozy i indywidualnych okoliczności. Obecnie nie są jeszcze znane metody wyleczenia tych schorzeń. Istnieją jednak środki pomocy Tobie lub bliskiej Ci osobie aby pozostać niezależnym i aktywnym tak długo, jak to tylko możliwe. 

• Grupa leków zwanych inhibitorami acetylocholinoesterazy (donepezil, galantamina i rywastygmina) oraz lek zwany memantyną mogą leczyć niektóre objawy demencji Alzheimera i pomagać ludziom dłużej zachować niezależność.¹⁸ Leki te są też pomocne przy otępieniu z ciałami Lewy'ego, szczególnie przy występowaniu halucynacji.¹⁹ Dowiedz się więcej na temat leczenia farmakologicznego choroby Alzheimera.
• Przy otępieniu naczyniowym, lekarz rodzinny może zalecić przyjmowanie lekarstw przy obecnym nadciśnieniu krwi, wysokim cholesterolu lub cukrzycy. Wskazane jest też rzucenie palenia, zdrowe odżywianie i regularne ćwiczenia fizyczne.
• W celu zmniejszenia ryzyka rozwoju otępienia nie zaleca się przyjmowania witamin B i E, kwasów tłuszczowych (także olejów rybich) czy kompleksowej suplementacji diety²⁰, ale lekarz rodzinny może zalecić uzupełnienie niedoborów witaminowych, jeśli takie występują. Niektóre suplementy mogą wchodzić w reakcje z przepisanymi lekami; z tego powodu najlepiej jest zasięgnąć opinii lekarza zanim rozpocznie się przyjmowanie dodatkowych preparatów.
• Terapia psychologiczna zwana kognitywną stymulacją grupową obejmuje gry grupowe, działa, aktywując myślenie, i może okazać się pomocna w utrzymaniu pamięci i poprawie jakości życia chorego.²¹
• Terapia reminiscencyjna polega na omawianiu przeszłych działań, wydarzeń i doświadczeń z inną osobą lub grupą osób. Może pomóc zarówno w porozumieniu, jak i nabywaniu wiedzy (poznaniu), a także zmniejszyć obciążenie dla opiekunów.²² 
• Szybkość postępu demencji jest bardzo różna. Osoby ze zdiagnozowanym otępieniem mogą mieć przed sobą długie lata aktywnego, produktywnego i pełnego sensu życia. 

Cierpię na otępienie - jak mogę pomóc innym?

Na całym świecie jak i w Wielkiej Brytanii prowadzone są liczne badania nad przyczynami otępienia i jego leczeniem. W Wielkiej Brytanii istnieją obecnie trzy główne grupy badawcze²³:

• w Anglii - Dementias & Neurodegenerative Diseases Research Network (DeNDRoN) 
• w Szkocji - The Scottish Dementia Clinical Research Network (SDCRN) - strona internetowa jest obecnie w budowie.
• w Walii - The Wales Dementias and Neurodegenerative Diseases Research Network (NEURODEM Cymru)

Zgłoś swoje zainteresowanie jako pacjent lub opiekun na terenie Wielkiej Brytanii rejestrując się w portalu Join Dementia Research. Możesz też zarejestrować inną osobę za jej zgodą.

Ten serwis został stworzony przez National Institute for Health Research (NIHR) we współpracy z Alzheimer Scotland, Alzheimer’s Research UK i Alzheimer’s Society aby ułatwić kontakt zainteresowanym wolontariuszom i badaczom.

Zapytaj swojego lekarza pierwszego kontaktu lub lokalny zespół zdrowia psychicznego (ang. mental health team) o badania naukowe prowadzone lokalnie.

Jak mogę pomóc samemu sobie?

Praktyczne wskazówki na co dzień

• Zapisuj terminy wizyt w notatniku aby o nich nie zapomnieć.
• Sporządzaj listy rzeczy do zrobienia - i odhaczaj wykonane punkty!
• Utrzymuj umysł w aktywności poprzez układanie puzzli, uczenie się nowych rzeczy i posiadanie poczucia celu w życiu.
• Zaangażuj się i pozostań w kontakcie z innymi - dołącz do lokalnej grupy, np. Memory Café, lub bierz udział w ulubionych zajęciach towarzyskich.
• Odżywiaj się zdrowo i wykonuj regularnie ćwiczenia fizyczne (korzystne niezależnie od wieku).
• Uzyskaj wsparcie jeśli codzienne bytowanie przysparza Ci trudności lub zapytaj o radę jeśli bliscy uważają, że masz trudności z radzeniem sobie. Istnieje wiele sposobów aby rodzina, znajomi i instytucje społeczne pomogły żyć niezależnie tak długo, jak to tylko możliwe.

Planowanie

Może nadejść czas, kiedy trudniejsze okaże się podejmowanie ważnych decyzji życiowych dotyczących finansów lub pomocy medycznej. Istnieje możliwość, aby dać zaufanej osobie, krewnemu, przyjacielowi lub adwokatowi, prawo do podejmowania takich decyzji w Twoim imieniu, w oparciu o to, co byś wolał, gdybyś mógł podjąć decyzję, zanim demencja zaburzyła Twoje myślenie.

Nazywa się to stałym pełnomocnictwem (ang. Lasting Power of Attorney, LPA).²⁴Adwokat jest w stanie udzielić pomocy w sporządzeniu takiego pełnomocnictwa. Istnieją dwa rodzaje LPA - jeden dotyczy zarządzania sprawami majątkowymi, a drugi obejmuje sprawy zdrowotne i socjalne.

• Pełnomocnictwa ds. majątkowych i finansowych (ang. property and financial affairs LPA) - pełnomocnicy mogą być wyznaczani do podejmowania decyzji w takich kwestiach jak bankowość i inwestycje, sprzedaż nieruchomości, podatki i świadczenia.
• Pełnomocnictwa dotyczące zdrowia i opieki społecznej (ang. health and welfare LPA) - pełnomocnicy mogą być wyznaczani do podejmowania decyzji w kwestiach leczenia, codziennej opieki lub miejsca zamieszkania.

Wszystkie umowy LPA muszą zostać zarejestrowane w Biurze Opiekuna Publicznego (ang. Office of the Public Guardian), zanim będą mogły być wykorzystane.

Uwaga dotycząca pełnomocnictwa: Trwałe pełnomocnictwo (ang. Enduring Power of Attorney, EPA): EPA zostało obecnie zastąpione przez LPA. Jednakże obowiązujące EPA sporządzone przez 1. października 2007 pozostaje ważne nawet jeśli nie zostało jeszcze zarejestrowane.

Decyzje wyprzedzające (ang. Advance Decisions) - możliwe jest zarejestrowanie decyzji o odmowie pewnych zabiegów medycznych w przyszłości, w przypadku gdyby nastąpiła utrata zdolności do podejmowania takich decyzji. Będą one respektowane przez specjalistów udzielających leczenia.²⁵ Mogą zostać sporządzone równocześnie z LPA lub oddzielnie.

'This is me' - 'To ja'

Dla osoby cierpiącej na zaburzenia pamięci ważne jest, aby specjaliści mieli łatwy i szybki dostęp do informacji na jej temat. 

Dokument pod nazwą 'This is me' został stworzony z myślą o takich sytuacjach. Zawiera wiele potrzebnych informacji na temat historii medycznej, stylu życia i preferencji. Warto mieć go przy sobie podczas wizyt lekarskich i przyjęć do szpitala, jest dostępny na stronie Alzheimers.org. 

Kierowanie pojazdami

Diagnoza otępienia nie jest powodem, aby zaprzestać kierowania pojazdem, jednak w miarę postępu choroby umiejętności kierowania autem ulegną pogorszeniu. Może być to następstwem zaburzeń orientacji wzrokowo-przestrzennej, ograniczenia koncentracji lub pogorszenia zdolności osądu i podejmowania decyzji. Osoba chora może być nieświadoma stopniowej utraty tych umiejętności.²⁶

• Prawo brytyjskie przewiduje, że posiadacz prawa jazdy, któremu postawiono diagnozę otępienia jest zobowiązany niezwłocznie poinformować o diagnozie organ, który wydał dokument - Driver and Vehicle Licensing Agency (DVLA), lub na terenie Irlandii Północnej, Driver & Vehicle Agency (DVA).²⁷
• Lekarz ma obowiązek przekazania informacji o diagnozie do właściwego organu jeżeli ma zastrzeżenia co do zdolności prowadzenia pojazdu przez osobę dotkniętą otępieniem - i jeżeli ta osoba nie poinformowała o tym danego organu.²⁸
• Jeżeli lekarz ma zastrzeżenia co do zdolności kierowania pojazdem, to może on zalecić natychmiastowe zaniechanie prowadzenia pojazdu lub przynajmniej na czas ewaluacji dokonywanej przez DVLA/DVA.
• Kierowca powinien także poinformować swoją firmę ubezpieczeniową, aby jego polisa nie utraciła ważności.
• Ocena zdolności kierowania pojazdem pomoże określić wpływ demencji na prowadzenie pojazdu - informacja ta pomoże organowi wydającemu prawo jazdy w podjęciu decyzji o kontynuacji kierowania pojazdem. Do przeprowadzenia oceny niezbędne jest posiadanie ważnego prawo jazdy. Możesz poddać się takiej ocenie w trakcie oczekiwania na decyzję organu wydającego dokument.
• Wiele osób rezygnuje z prowadzenia pojazdów z własnej woli i odsyła prawo jazdy do DVLA/DVA, nazywa się to ‘dobrowolne zrzeczenie’ (ang. ‘voluntary surrender’).

Depresja i lęk

U osób dotkniętych otępieniem często występują depresja i stany lękowe. Zdarza się też, że depresja daje objawy podobne do otępienia.²⁹ Podobnie jak otępienie, może ona wpłynąć na zdolność dbania o siebie. 

Jest to tak zwana 'pseudodemencja' i ważne jest, aby ją zdiagnozować i leczyć. Zasięgnij porady lekarza pierwszego kontaktu jeżeli niepokoisz się, że Ty sam lub bliska Ci osoba możecie cierpieć na stany depresyjne. Depresję leczy się antydepresantami i rozmową terapeutyczną (ang. talking therapy)^30. 

Gdzie szukać pomocy i wsparcia

Podsumowując, jeśli martwisz się o stan pamięci swojej lub innej osoby, umów wizytę u lekarza pierwszego kontaktu. Lekarz przeprowadzi badanie przedmiotowe, kilka prostych testów sprawdzających pamięć, i zleci badanie krwi. Jeżeli zaistnieje potrzeba, otrzymasz skierowanie na spotkanie z zespołem ekspertów, psychologiem lub lekarzem specjalistą.

Poniżej znajdziesz inne organizacje udzielające informacji i wsparcia w każdym stadium otępienia. Jeśli potrzebujesz pomocy w praktycznych czynnościach i codziennej opiece lub świadczeniach, możesz skontaktować się z lokalnymi władzami w celu uzyskania porady na temat opieki społecznej i usług opiekunów.

Inne źródła informacji i organizacje pomocowe

NHS Choice [pol. instytucje narodowej służby zdrowia]

Linki do lokalnych usług i informacji na temat otępienia.

Alzheimer’s Society [pol. Stowarzyszenie na rzecz Choroby Alzheimera]

National Helpline of advice and support [Krajowa infolinia udzielająca pomocy i wsparcia]: 0300 222 11 22.

Email: helpline@alzheimers.org.uk

National Dementia Helpline to infolinia udzielająca informacji, porady i wsparcia poprzez wysłuchanie, udzielenie wskazówki czy przekierowanie do właściwego źródła.

Fundacja Age UK

Age UK działa na rzecz poprawy jakości życia osób starszych poprzez oferowanie usług ułatwiających życie i niezbędnego wsparcie. Skontaktuj się z Age UK telefonicznie lub elektronicznie: 0800 169 8787; Email: contact@ageuk.org.uk

Carers UK [pol. Opiekunowie w Wielkiej Brytanii]

Infolinia: 0808 808 7777. Stowarzyszenie to udziela wsparcia opiekunom, którzy pomagają bezpłatnie krewnym i osobom bliskim.

Citizen’s Advice Bureau [pol. Biuro Porad Obywatelskich]

Ta instytucja udziela bezpłatnej, poufnej i niezależnej porady. Skontaktuj się z lokalnym oddziałem, aby uzyskać pomoc w temacie świadczeń, planowania finansowego i dostępnej opieki.

The Lewy Body Society [Stowarzyszenie na rzecz chorych na otępienie z ciałami Lewy’ego]

To stowarzyszenie charytatywne finansuje badania nad otępieniem z ciałami Lewy’ego, a także udziela wsparcia i informacji rodzinom i opiekunom, którzy chcą zrozumieć chorobę i jej skutki.

The Law Society [Stowarzyszenie prawnicze]

To stowarzyszenie udziela niezbędnych informacji na temat kwestii prawnych dotyczących pełnomocnictw i decyzji wyprzedzających, a także ułatwia znalezienie odpowiedniego adwokata.

Złożenie wniosku do Court of Protection [pol. Sądu Opiekuńczego]

Jeżeli opiekujesz się, lub znasz kogoś kto ma trudności z podejmowaniem decyzji dotyczących własnego zdrowia, finansów, lub dobrobytu, być może będziesz zmuszony złożyć wniosek do Court of Protection, abyś Ty (lub ktoś inny) mógł podejmować decyzje za tę osobę.

Office of the Public Guardian [pol. Biuro Opiekuna Publicznego]

Instytucja, której zakres działania obejmuje całą Anglię i Walię (odrębne ustalenia dla Szkocji i Irlandii Północnej). Asystuje funkcji Public Guardian w rejestracji trwałych pełnomocnictw (EPA i LPA) oraz w nadzorowaniu zastępczych pełnomocników wyznaczonych przez Sąd Opiekuńczy.

Dodatkowa lektura

Fundacja Reading Agency

Program o nazwie Studnia książek - lektura na receptę (The Reading Well Books on Prescription) niesie wsparcie osobom dotkniętym otępieniem jak i ich opiekunom. Jest polecany przez ekspertów w temacie zdrowia jak i przez osoby chorujące na demencję.

Odpowiednie książki mogą być polecone przez personel medyczny lub mogą być wypożyczane z lokalnej biblioteki nieodpłatnie z własnej inicjatywy.

Lista tytułów jest podzielone na cztery kategorie: informacja i porada; pozytywne życie z demencją; wsparcie dla bliskich i opiekunów; i historie z życia.

• Alzheimer's and Other Dementias: answers at your fingertips. Cayton, Graham, & Warner. Class Publishing (London) Ltd. 3rd edition 2008.
• Your Memory: a users guide. Baddeley. Carlton Books (London). Revised edition 2004.
• Dancing with Dementia: My story of living positively with dementia. Bryden. Jessica Kingsley Publishers (London & Philadelphia). 2005.

Bibliografia

1. Prince, M. et al. (2014). Nutrition and Dementia: a review of available research. Alzheimer’s Disease International. London. [online] Na stronie:: https://www.alz.co.uk/nutrition-report [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
2. Alzheimer’s Society. (2019). Normal ageing vs dementia. [online] Na stronie: https://www.alzheimers.org.uk/about-dementia/symptoms-and-diagnosis/how-dementia-progresses/normal-ageing-vs-dementia [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
3. Prince, M et al. (2014). Dementia UK: Update Second Edition. Alzheimer’s Society. [online] Na stronie: http://eprints.lse.ac.uk/59437/1/Dementia_UK_Second_edition_-_Overview.pdf [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.], s 16.
4. Alzheimer’s Research UK. (2018). Prevalence by age in the UK. [online] Na stronie: https://www.dementiastatistics.org/statistics/prevalence-by-age-in-the-uk/ [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
5. Alzheimer’s Research UK. (2018). Mild cognitive impairment. [online] Na stronie: https://www.alzheimersresearchuk.org/about-dementia/types-of-dementia/mild-cognitive-impairment/about/ [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. 
6. Alzheimer’s Research UK. (2018). Different types of dementia. [online] Na stronie: https://www.dementiastatistics.org/statistics/different-types-of-dementia/ [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
7. National Institute on Aging. (2017). What Happens to the Brain in Alzheimer’s Disease? [online] Na stronie: https://www.nia.nih.gov/health/what-happens-brain-alzheimers-disease [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
8. British Heart Foundation. (2019). Vascular dementia. [online] Na stronie: https://www.bhf.org.uk/informationsupport/conditions/vascular-dementia [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
9. National Health Service. (2016). Overview: Dementia with Lewy bodies. [online] Na stronie: https://www.nhs.uk/conditions/dementia-with-lewy-bodies/ [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
10. Nelson, P. et al. (2019). Limbic-predominant age-related TDP-43 encephalopathy (LATE): consensus working group report. Brain. Vol.142:6. pp 1503-1527. [online] Na stronie: https://academic.oup.com/brain/article/142/6/1503/5481202 [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
11. Alzheimer’s association. (2019). Frontotemporal Dementia. [online] Na stronie: https://www.alz.org/alzheimers-dementia/what-is-dementia/types-of-dementia/frontotemporal-dementia [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
12. National Institute for Health and Care Excellence. (2018) Dementia: assessment, management and support for people living with dementia and their carers. Nice guideline 97. [online] Na stronie: https://www.nice.org.uk/guidance/ng97/chapter/Recommendations#diagnosis [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. Standard 1.2.13.
13. Prince, M. et al. (2014). World Alzheimer Report 2014. Dementia and Risk Reduction. An analysis of Protective and Modifiable Risk Factors. Alzheimer's Disease International, London UK. [online] Na stronie: https://www.alz.co.uk/research/WorldAlzheimerReport2014.pdf (PDF) [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. ss. 66-83.
14. Prince, M. et al. (2014). World Alzheimer Report 2014. Dementia and Risk Reduction. An analysis of Protective and Modifiable Risk Factors. Alzheimer's Disease International, London UK. [online] Na stronie: https://www.alz.co.uk/research/WorldAlzheimerReport2014.pdf (PDF) [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. ss. 26-39.
15. Prince, M. et al. (2014). World Alzheimer Report 2014. Dementia and Risk Reduction. An analysis of Protective and Modifiable Risk Factors. Alzheimer's Disease International, London UK. [online] Na stronie: https://www.alz.co.uk/research/WorldAlzheimerReport2014.pdf (PDF) [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. ss. 42-63.
16. Prince, M. et al. (2014). World Alzheimer Report 2014. Dementia and Risk Reduction. An analysis of Protective and Modifiable Risk Factors. Alzheimer's Disease International, London UK. [online] Na stronie: https://www.alz.co.uk/research/WorldAlzheimerReport2014.pdf (PDF) [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. s. 61.
17. Alzheimer’s Research UK. (2018). Genes and dementia. [online] Na stronie: https://www.alzheimersresearchuk.org/about-dementia/helpful-information/genes-and-dementia/ [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
18. Knight, R et al. (2018). A Systematic Review and Meta-Analysis of the Effectiveness of Acetylcholinesterase Inhibitors and Memantine in Treating the Cognitive Symptoms of Dementia. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders, vol. 45, no. 3-4. pp. 131-151. [online] Na stronie: https://www.karger.com/Article/FullText/486546 [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
19. National Institute for Health and Care Excellence. (2018) Dementia: assessment, management and support for people living with dementia and their carers. Nice guideline 97. [online] Na stronie: https://www.nice.org.uk/guidance/ng97/chapter/Recommendations#pharmacological-interventions-for-dementia [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. Standards 1.5.10-1.5.13.
20. World Health Organisation. (2019). Risk reduction of cognitive decline and dementia: WHO guidelines. Geneva: World Health Organisation. [online] Na stronie: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/312180/9789241550543-eng.pdf?ua=1 (PDF) [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. s. 19.
21. Spector, A. et al. (2003). Efficacy of an evidence-based cognitive stimulation therapy programme for people with dementia: Randomised Controlled Trial. British Journal of Psychiatry. Vol. 183 pp. 248-254. [online] Na stronie: http://www.cstdementia.com/media/document/spector-et-al-2003.pdf [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
22. Woods, B. et al. (2018). Reminiscence therapy for dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 3. [online] Na stronie: https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD001120.pub3/full [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
23. Join dementia research. (2019). About the service. [online] Na stronie: https://www.joindementiaresearch.nihr.ac.uk/content/about [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
24. Office of the Public Guardian. (2019). Make, register or end a lasting power of attorney. Government Digital Service. [online] Na stronie: https://www.gov.uk/power-of-attorney [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
25. National Health Service. (2017). Advance decision (living will); End of life care. [online] Na stronie: https://www.nhs.uk/conditions/end-of-life-care/advance-decision-to-refuse-treatment/ [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
26. Alzheimer’s Society. (2019). Driving and dementia. [online] Na stronie: https://www.alzheimers.org.uk/get-support/staying-independent/driving-and-dementia [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
27. Department of Transport. (2019). Dementia and driving. Government Digital Service. [online] Na stronie: https://www.gov.uk/dementia-and-driving [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
28. General Medical Council. (2019). Patients’ fitness to drive and reporting concerns to the DVLA or DVA. [online] Na stronie: https://www.gmc-uk.org/ethical-guidance/ethical-guidance-for-doctors/confidentiality---patients-fitness-to-drive-and-reporting-concerns-to-the-dvla-or-dva/patients-fitness-to-drive-and-reporting-concerns-to-the-dvla-or-dva [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
29. Thakur, M. (2007). Pseudodementia. Encyclopedia of Health & Aging. SAGE Publications, Inc. pp. 477-8. [online] Na stronie: http://go.galegroup.com/ps/i.do?p=GVRL&u=cuny_laguardia&id=GALE|CX2661000198&v=2.1&it=r&sid=GVRL&asid=3ad1e77f [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.].
30. National Institute for Health and Care Excellence. (2009) Depression in adults: recognition and management. Nice clinical guideline 90. [online] Na stronie: https://www.nice.org.uk/guidance/cg90/chapter/1-Guidance#stepped-care [Dostęp uzyskano 4 lipca 2019 r.]. Standard 1.2.

© Royal College of Psychiatrists 

This translation was produced by CLEAR Global (Jan 2024)