Zespół stresu pourazowego: główne fakty

Zastrzeżenie

Czym jest zespół stresu pourazowego? (PTSD - Post-traumatic stress disorder)

W życiu każdego z nas może znienacka nastąpić wydarzenie, które wywołuje silny stres i trwogę przerastające zwykłe ludzkie doświadczenia, zagraża życiu (naszemu, lub innych ludzi), i nad którym nie jesteśmy w stanie zapanować.  Do takich wydarzeń można zaliczyć na przykład:

• Diagnozę poważnej choroby
• Przeżycie (lub bycie świadkiem) poważnego wypadku drogowego
• Niespodziewane okaleczenie, lub śmierć bliskiej osoby
• Porwanie zakładników
• Wzięcie do niewoli w czasie wojny.

W takich sytuacjach większość ludzi odczuwa silny lęk, którego skutki mogą trwać nawet do sześciu tygodni.  W wielu przypadkach nie ma potrzeby uciekania się do pomocy fachowej, ale u co trzeciej osoby objawy trwają przez wiele miesięcy, a nawet lat.  Jest to właśnie zespół stresu pourazowego.

Wydarzenia mniej dramatyczne, ale trwające przez długi okres czasu, mogą mieć podobny efekt.  Ofiary tortur lub sadyzmu w więzieniu, lub osoby poddawane ciągłemu fizycznemu lub seksualnemu znęcaniu się w rodzinie, mogą również przejawiać objawy stresu pourazowego.

Kiedy pojawia się zespół stresu pourazowego?

Pierwsze symptomy stresu pourazowego zazwyczaj pojawiają się w ciągu sześciu miesięcy, czasem nawet kilku tygodni, po danym wydarzeniu.

Jak objawia się stres pourazowy?

Osoby, które przeżyły silnie stresujące wydarzenie mogą w jego następstwie odczuwać rozpacz, przygnębienie, lęk, złość, poczucie winy.  W przypadku zespołu stresu pourazowego, mogą również wystąpić następujące objawy:

• Nawroty wspomnień i koszmarne sny – ciągłe odtwarzanie wydarzenia w pamięci
• Nadmierna aktywność i unikanie myśli i osób związanych z wydarzeniem w obawie przed utratą równowagi
• Ciągłe „trzymanie się na baczności”, w pogotowiu, w bezustannym napięciu i podenerwowaniu, brak snu
• Objawy fizyczne – ból, biegunka, nieregularne bicie serca, bóle głowy, poczucie paniki i strachu, depresja
• Nadużywanie alkoholu, środków przeciwbólowych, lub narkotyków.

Jakie są przyczyny występowania stresu pourazowego?

Istnieje kilka możliwych przyczyn.

Podłoże psychologiczne

• Dokładne odtwarzanie w pamięci wydarzeń po przeżytym szoku pozwala lepiej zrozumieć, co się stało i być może pomaga w przetrwaniu.
• Nawroty wspomnień zmuszają nas do myślenia o tym, co się stało.  Łatwiej nam wtedy zdecydować, jak się zachować, jeśli sytuacja się powtórzy.
• Zachowania unikowe i odrętwiałość powstrzymują ciągłe przeżywanie wydarzeń, zapobiegając tym samym nadmiernemu wyczerpaniu fizycznemu i psychicznemu.  Dzięki temu nasza psychika ogranicza liczbę „powtórek”.
• Ciągłe „trzymanie się na baczności” przyśpiesza reakcje na wypadek, gdyby sytuacja się powtórzyła.  Dzięki temu mamy siłę nadal funkcjonować.

Podłoże fizyczne

• Żywe wspomnienia tego, co się stało podtrzymują w organizmie wysoki poziom adrenaliny, co powoduje uczucie napięcia, poirytowania i nie pozwala się odprężyć, zrelaksować i zasnąć.
• Hipokamp to obszar w mózgu odpowiedzialny za pamięć.  W warunkach stresu pourazowego wysoki poziom hormonów stresowych takich jak adrenalina może powstrzymać proces przetwarzania wspomnienia o danym wydarzeniu, tworząc w zamian ciągłe nawroty wspomnień i koszmary.

Jak przetrwać stres pourazowy

• Postaraj się wrócić do rutyny codziennych zajęć.  Porozmawiaj o tym, co się stało z kimś, komu ufasz.  Spróbuj stosować ćwiczenia fizyczne i relaksacyjne, odżywiaj się regularnie, przebywaj w gronie rodziny i przyjaciół.  Spróbuj wrócić na miejsce wydarzenia, które wywołało uraz.  Zachowaj ostrożność podczas jazdy samochodem – przeżywając stres pourazowy łatwiej o wypadek.  Zasięgnij porady lekarskiej i nie trać nadziei.
• Nie wymagaj od siebie za wiele w tym okresie.  Objawy zespołu stresu pourazowego nie są oznaką słabości.  Jest to normalna reakcja organizmu na koszmarne przeżycia.  Nie unikaj ludzi, nie nadużywaj alkoholu, ogranicz palenie, staraj się dobrze odżywiać i dobrze wysypiać.

Dostępna pomoc

• Psychoterapia. W procesie przypominania sobie wydarzenia, które spowodowało uraz, omawiania go i prób zrozumienia, umysł dokonuje normalnej archiwizacji tych wspomnień, dzięki czemu nasze życie może toczyć się dalej.
  
  
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT - Cognitive behaviour therapy). Ten rodzaj terapii pomaga zmienić sposób, w jaki myślimy o naszych wspomnieniach, dzięki czemu są one mniej stresujące i łatwiej sobie z nimi poradzić.  Wykorzystuje się tu zazwyczaj techniki relaksacyjne, które pomagają nam łatwiej znieść ból wspomnień związanych z wydarzeniem, które wywołało uraz.
• Metoda desensytyzacji i przetwarzania poprzez ruch oczu (EMDR - Eye movement desensitization and reprocessing). W tej terapii ruch oczu pomaga mózgowi przetworzyć nawracające wspomnienia i zrozumieć wydarzenie, które spowodowało uraz.
• Rozmowy w grupie ludzi, którzy przeżyli podobne wydarzenia.
• Terapia grupowa. Pomaga rozproszyć poczucie odosobnienia i osamotnienia.
• Leki. Środki przeciwdepresyjne zmniejszą nasilenie objawów stresu pourazowego oraz złagodzą depresję.  Jeśli środki te okażą się skuteczne, należy je kontynuować przez około rok, a następnie powoli odstawić.

Jeśli objawy są na tyle silne, że powodują zaburzenia snu i jasności myślenia, pomocą mogą być środki uspokajające, ale nie należy ich przyjmować przez okres dłuższy, niż 10 dni.

• Terapie fizyczne. Fizjoterapia, terapia czaszkowo- krzyżowa, masaż, akupunktura, refleksologia, joga, medytacje i terapia tai chi pozwalają opanować stres i zmniejszyć poczucie ciągłej ‘gotowości’ i napięcia.

Co działa najskuteczniej?

Terapia poznawczo-behawioralna, metoda EMDR i środki przeciwdepresyjne wydają się odnosić najlepsze efekty.  Dowody na efektywność innych form terapii są znacznie słabsze.  W pierwszym rzędzie zaleca się terapie psychologiczne (CBT lub EMDR), zanim zastosuje się leki.

Jak rozpoznać, że stres pourazowy minął?

Kiedy ustąpi zespół stresu pourazowego:

• będziesz w stanie myśleć bez emocji o sytuacji, która wywołała uraz
• będziesz o tym myśleć tylko wtedy, gdy zechcesz
• minie poczucie ciągłego zagrożenia.

Jak pomóc osobie, która cierpi na stres pourazowy?

Pamiętaj, że osoba, która cierpi na stres pourazowy może być poirytowana i nerwowa, ponieważ w pewnym sensie nadal tkwi w sytuacji, która spowodowała uraz.  Z czasem otworzy się i opowie ci o tym, co się wydarzyło.  Jeśli to w końcu nastąpi, zadawaj ogólne pytania, ale nie przerywaj i nie opowiadaj o własnych przeżyciach.

Niniejsza ulotka podaje tylko podstawowe fakty i jest skróconą wersją naszej głównej ulotki, która jest dostępna tu www.rcpsych.ac.uk
Ulotka ta powstała dzięki szczodrości instytucji charytatywnej St Andrew’s w Northampton i jej Komitetu ds. Dystrybucji Funduszy Charytatywnych (Charitable Monies Allocation Committee).