Zespół stresu pourazowego: główne fakty
Zastrzeżenie
Prosimy o uważne przeczytanie zastrzeżenia, które towarzyszy poszczególnym tłumaczeniom. Wyjaśniono w nim, że College nie może zagwarantować jakości tłumaczeń ani tego, że informacje są w każdym przypadku aktualne.
Czym jest zespół stresu pourazowego? (PTSD - Post-traumatic stress disorder)
W życiu każdego z nas może znienacka nastąpić wydarzenie, które wywołuje silny stres i trwogę przerastające zwykłe ludzkie doświadczenia, zagraża życiu (naszemu, lub innych ludzi), i nad którym nie jesteśmy w stanie zapanować. Do takich wydarzeń można zaliczyć na przykład:
- Diagnozę poważnej choroby
- Przeżycie (lub bycie świadkiem) poważnego wypadku drogowego
- Niespodziewane okaleczenie, lub śmierć bliskiej osoby
- Porwanie zakładników
- Wzięcie do niewoli w czasie wojny.
W takich sytuacjach większość ludzi odczuwa silny lęk, którego skutki mogą trwać nawet do sześciu tygodni. W wielu przypadkach nie ma potrzeby uciekania się do pomocy fachowej, ale u co trzeciej osoby objawy trwają przez wiele miesięcy, a nawet lat. Jest to właśnie zespół stresu pourazowego.
Wydarzenia mniej dramatyczne, ale trwające przez długi okres czasu, mogą mieć podobny efekt. Ofiary tortur lub sadyzmu w więzieniu, lub osoby poddawane ciągłemu fizycznemu lub seksualnemu znęcaniu się w rodzinie, mogą również przejawiać objawy stresu pourazowego.
Kiedy pojawia się zespół stresu pourazowego?
Pierwsze symptomy stresu pourazowego zazwyczaj pojawiają się w ciągu sześciu miesięcy, czasem nawet kilku tygodni, po danym wydarzeniu.
Jak objawia się stres pourazowy?
Osoby, które przeżyły silnie stresujące wydarzenie mogą w jego następstwie odczuwać rozpacz, przygnębienie, lęk, złość, poczucie winy. W przypadku zespołu stresu pourazowego, mogą również wystąpić następujące objawy:
- Nawroty wspomnień i koszmarne sny – ciągłe odtwarzanie wydarzenia w pamięci
- Nadmierna aktywność i unikanie myśli i osób związanych z wydarzeniem w obawie przed utratą równowagi
- Ciągłe „trzymanie się na baczności”, w pogotowiu, w bezustannym napięciu i podenerwowaniu, brak snu
- Objawy fizyczne – ból, biegunka, nieregularne bicie serca, bóle głowy, poczucie paniki i strachu, depresja
- Nadużywanie alkoholu, środków przeciwbólowych, lub narkotyków.
Jakie są przyczyny występowania stresu pourazowego?
Istnieje kilka możliwych przyczyn.
Podłoże psychologiczne
- Dokładne odtwarzanie w pamięci wydarzeń po przeżytym szoku pozwala lepiej zrozumieć, co się stało i być może pomaga w przetrwaniu.
- Nawroty wspomnień zmuszają nas do myślenia o tym, co się stało. Łatwiej nam wtedy zdecydować, jak się zachować, jeśli sytuacja się powtórzy.
- Zachowania unikowe i odrętwiałość powstrzymują ciągłe przeżywanie wydarzeń, zapobiegając tym samym nadmiernemu wyczerpaniu fizycznemu i psychicznemu. Dzięki temu nasza psychika ogranicza liczbę „powtórek”.
- Ciągłe „trzymanie się na baczności” przyśpiesza reakcje na wypadek, gdyby sytuacja się powtórzyła. Dzięki temu mamy siłę nadal funkcjonować.
Podłoże fizyczne
- Żywe wspomnienia tego, co się stało podtrzymują w organizmie wysoki poziom adrenaliny, co powoduje uczucie napięcia, poirytowania i nie pozwala się odprężyć, zrelaksować i zasnąć.
- Hipokamp to obszar w mózgu odpowiedzialny za pamięć. W warunkach stresu pourazowego wysoki poziom hormonów stresowych takich jak adrenalina może powstrzymać proces przetwarzania wspomnienia o danym wydarzeniu, tworząc w zamian ciągłe nawroty wspomnień i koszmary.
Jak przetrwać stres pourazowy
- Postaraj się wrócić do rutyny codziennych zajęć. Porozmawiaj o tym, co się stało z kimś, komu ufasz. Spróbuj stosować ćwiczenia fizyczne i relaksacyjne, odżywiaj się regularnie, przebywaj w gronie rodziny i przyjaciół. Spróbuj wrócić na miejsce wydarzenia, które wywołało uraz. Zachowaj ostrożność podczas jazdy samochodem – przeżywając stres pourazowy łatwiej o wypadek. Zasięgnij porady lekarskiej i nie trać nadziei.
- Nie wymagaj od siebie za wiele w tym okresie. Objawy zespołu stresu pourazowego nie są oznaką słabości. Jest to normalna reakcja organizmu na koszmarne przeżycia. Nie unikaj ludzi, nie nadużywaj alkoholu, ogranicz palenie, staraj się dobrze odżywiać i dobrze wysypiać.
Dostępna pomoc
- Psychoterapia. W procesie przypominania sobie wydarzenia, które spowodowało uraz, omawiania go i prób zrozumienia, umysł dokonuje normalnej archiwizacji tych wspomnień, dzięki czemu nasze życie może toczyć się
dalej.
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT - Cognitive behaviour therapy). Ten rodzaj terapii pomaga zmienić sposób, w jaki myślimy o naszych wspomnieniach, dzięki czemu są one mniej stresujące i łatwiej sobie z nimi poradzić. Wykorzystuje się tu zazwyczaj techniki relaksacyjne, które pomagają nam łatwiej znieść ból wspomnień związanych z wydarzeniem, które wywołało uraz.
- Metoda desensytyzacji i przetwarzania poprzez ruch oczu (EMDR - Eye movement desensitization and reprocessing). W tej terapii ruch oczu pomaga mózgowi przetworzyć nawracające wspomnienia i zrozumieć wydarzenie, które spowodowało uraz.
- Rozmowy w grupie ludzi, którzy przeżyli podobne wydarzenia.
- Terapia grupowa. Pomaga rozproszyć poczucie odosobnienia i osamotnienia.
- Leki. Środki przeciwdepresyjne zmniejszą nasilenie objawów stresu pourazowego oraz złagodzą depresję. Jeśli środki te okażą się skuteczne, należy je kontynuować przez około rok, a następnie powoli odstawić.
Jeśli objawy są na tyle silne, że powodują zaburzenia snu i jasności myślenia, pomocą mogą być środki uspokajające, ale nie należy ich przyjmować przez okres dłuższy, niż 10 dni.
- Terapie fizyczne. Fizjoterapia, terapia czaszkowo- krzyżowa, masaż, akupunktura, refleksologia, joga, medytacje i terapia tai chi pozwalają opanować stres i zmniejszyć poczucie ciągłej ‘gotowości’ i napięcia.
Co działa najskuteczniej?
Terapia poznawczo-behawioralna, metoda EMDR i środki przeciwdepresyjne wydają się odnosić najlepsze efekty. Dowody na efektywność innych form terapii są znacznie słabsze. W pierwszym rzędzie zaleca się terapie psychologiczne (CBT lub EMDR), zanim zastosuje się leki.
Jak rozpoznać, że stres pourazowy minął?
Kiedy ustąpi zespół stresu pourazowego:
- będziesz w stanie myśleć bez emocji o sytuacji, która wywołała uraz
- będziesz o tym myśleć tylko wtedy, gdy zechcesz
- minie poczucie ciągłego zagrożenia.
Jak pomóc osobie, która cierpi na stres pourazowy?
Pamiętaj, że osoba, która cierpi na stres pourazowy może być poirytowana i nerwowa, ponieważ w pewnym sensie nadal tkwi w sytuacji, która spowodowała uraz. Z czasem otworzy się i opowie ci o tym, co się wydarzyło. Jeśli to w końcu nastąpi, zadawaj ogólne pytania, ale nie przerywaj i nie opowiadaj o własnych przeżyciach.
Niniejsza ulotka podaje tylko podstawowe fakty i jest skróconą wersją naszej głównej ulotki, która jest dostępna tu www.rcpsych.ac.uk
Ulotka ta powstała dzięki szczodrości instytucji charytatywnej St Andrew’s w Northampton i jej Komitetu ds. Dystrybucji Funduszy Charytatywnych (Charitable Monies Allocation Committee).